Karamɔgɔ-ɲinininkεla in ka fɔ la, yanni jamana ka minε k’a mara, a weletɔgɔ fɔlɔ tun ye Ho-Fulowu ye. Tubabukan don ; a bamanankan ye « ba sanfεlan ». Jamana minεni k’a mara, o daminε waati la, a tɔgɔ yεlεmana ka kε Ho-Sεnεgali-Nizεri ye. O fana ye tubabukan ye ; o kɔrɔ ye « Ba Sεnεgali ni Bajoliba sanfεlan ». A welela tugu Seneganbi. O waati la, a tun bε Sεnεgali mara faamaw ka fanga kɔnɔ. San 1920 waati de la, jamana in welela Sudan Faransε. O tɔgɔ tora an ka jamana kan fo ka yεrεmahɔrɔnya dugu jε, Pr Amadu Tunkara ka fɔ la. San 1959 waatiw la, Afiriki ɲεmɔgɔ dɔw y’a ‘ŋaniya, k’an ka jamana bɔ marabaa juguw ka bolo kan. Mali faraɲɔgɔnkan hakilila bangera o kɔnɔ ; n’o ye Sudan Faransε ni Sεnεgali farali ye ɲɔgɔn kan.
Pr ka fɔ la, faraɲɔgɔnjamana in tɔgɔ dali Mali la, o dajirala Sεnεgali ɲεmɔgɔ Leyopoli Sedari Sεngɔri fε. Tuma min na u ye Mali faraɲɔgɔnkan jamana sariyasunba labεn, tɔgɔ datɔ a la, Leyopoli Sedari Sεngɔri y’a jira ko tɔgɔ in bε da, ka Sunjata Keyita ka Mali koɲumandɔn ; sabula tɔgɔ in tεna dan Sεnεgali ni Sudan Faransε fila dama ma, a bε tεmεn o bεε kan. Mali bε jamana naani kofɔ : Sudan Faransε, Sεnεgali, Hotiwɔlita n’o ye Burukina Faso ye, ani Dahome, n’o ye Benεn ye. Nka, o tɔgɔ in tun tε ɲεmɔgɔ dɔw fεko ye, kεrεnkεrεnnenya la, Kɔnɔwari jamanakuntigi Felikisi Hufuwεti Buwaɲi ; Ale de ye ko bεε kε, o kana se ka sira sɔrɔ. Kɔnɔwari kεlen k’a ban, jamana naani tɔw ye lajε kε Bamakɔ desanburukalo la san 1958. San kelen o kɔfε, n’o ye zanwuyekalo san 1958 ye, u ye ɲɔgɔn sɔrɔ Dakaro, Sεnεgali faaba kɔnɔ, Mali faraɲɔgɔnkan jamana sariyasunba labεnni kama. A ɲininna jamanakuntigi kelenna fε, u ka segin ka taa sariyasunba in kɔnɔko ɲεfɔ u ka jamanadenw ye, n’u bε jεn n’a ye. O de senfε, Hotiwɔlita ni Benεn y’u foosi ka bɔ jε la. U y’u ban ka bεnkan bolonɔbila ; sabula Felikisi Hufuwεti Buwaɲi y’u kɔnɔnasu, k’u kana sɔn ; Pr Amidu Tunkara ka fɔ la.
MANDEN FANGA- Karamɔgɔ-ɲinininkεla in ko, nin waati y’a sɔrɔ Dahome batondankan bε ka dilan Faransi fε. Hufuwεti Buwaɲi ko ni Dahome sɔnna a ma, u ka poroze in baara bε jɔ ». Bankun dɔwεrε kεra Hotiwɔlita siriko jugu ye Abijan batondankan na. O de kosɔn, nin jamana fila y’u foosi ka bɔ bεnkan kɔnɔ. Nka o n’a ta bεε, tariku dɔnbaa ŋana in ka fɔ la, jamanakuntigi Modibo Keyita ni Leyopoli Sedari Sεngɔri y’u fasa fili, min b’a to Mali faraɲɔgɔnkan jamanako bε se ka sira sɔrɔ. U sera ka balan caman kɔsagon, fo ka se san 1960 zuwεnkalo tile 20 ma ; o don in de la, Mali faraɲɔgɔnkan jamana y’a ka yεrεmahɔrɔya sɔrɔ. Nka ɲɔgɔn faamubaliya jamanakuntigi fila ninnu cε, ani u ka jamanadenw cε, Faraɲɔgɔnkan daga walola wakawu, san 1960 utikalo tile 19 sufε, k’a dugu jε a tile 20 na. Sεnεgalikaw ye Modibo Keyita n’a jεɲɔgɔnw minε k’u kε tεrεn kɔnɔ, fo Bamakɔ.
U kεlen k’u yεrε sɔrɔ o la, politikitɔn US-RDA ye lajεba balalen boloda. O senfε, u bεnna a kan, ka yεrεmahɔrɔnya ta, ka jamana tɔgɔ bɔ Sudan Faransε la, k’a da « Mali » la. o don ni bi cε, jamana in bε ka wele Mali. Pr ka fɔ la, daɲε « Mali » ye kuma fɔcogo yεlεmani ye. Lakaliw y’a jira, k’a bε « Manden » de kofɔ. Larabu sεbεnnikεla minnu ye Manden fanga tariku sεbεn, olu de ye jamana wele Mali la. Hali ni dɔw hakilila ye, ko Mali ye baji kɔnɔ mali tɔgɔ ye, faamuya sera min ma kosεbε, o ye Manden ye. O de yεlεmana ka kε Mali ye. Pr Amidu Tunkara ye hakililajigin kε, ko n’a fɔra « Manden », o ye jamana dɔ de ko ye. Jamana caman tun bε yen ; kεrεnkεrεnnenya la, Manden, Soso, Wasolon, Jitumun, ani dɔwεrεw. Wa, a jaana bεε tun maralen don masakε dɔ fε. Bεnbabilen Dunbiya
Dɔkala Yusufu Jara
Ciden minnu bε Malidenw yεrε dama cε sigikafɔba kεnε kan, u y’a ŋaniya kumaɲɔgɔnya sigikafɔ in da ka yεlε kojugubakεlaw ye, ka silamεdiinε dungew don an n’u cε kɔrɔfɔw la. U y’a ɲinin fana, ko ka kuranko gεlεya furakε joona walasa hakilisigi ka na mɔgɔw la.
Faso tɔgɔla sigikafɔba min daminεnen filε, o bεna kε sababu ye Malidenw ka kumaɲɔgɔnyaw kε u ni ɲɔgɔn cε ka furaw dajira gεlεya kofɔlenw na. A ka kan ka se ka hadamadenya juru caanin an cε, ka dɔ fara ku-ɲɔgɔn-kan fanga kan ani ka na ni bεn kutaala jan ye..
Furancεlafanga jamanakuntigi Kolonεli Asimi Goyita ye laseli kε tarata awirilikalo tile 30 san 2024, ko gɔfεrεnaman bε sεnε kεfεn minnu di, tεmεn bε kε n’o ye. O siratigε la, angεrε (ire) kg50 bɔrε ye sefawari dɔrɔmε ba fila ani kεmε seegin (d2 800) ye, farafinnɔgɔ kg50 .
San o san mεkalo tile 1lɔ ye baarakεlaw tɔgɔladon ye diɲε kɔnɔ. O hukumu kɔnɔ, Mali baarakεlaw lafasatɔn minnu bε UNTM jεkuluba kɔnɔ, olu ye yεrεjirataama kε jamana ka yεrεmahɔrɔnya kεnεba kan. A kεra kεnε ye, min kɔrɔfɔw bolila hadamadenya basigili ni ɲεtaa laɲini.
Mali sɔrɔdasiw ye kojugubakεla Hugo faga Indelimani kεlεdaga la Gawo mara la. Kabini Mali y’a ŋaniya k’a mεru don Irisijamana na sɔrɔdasiko nasira la, an ka lakananbaaw b’a la ka sebaayaw sɔrɔ dɔrɔn kojugubakεlaw kan..
UNTM biro kura mɔgɔ ye 53 ye. U ye lahidu ta, ko furakεcogo ani laɲinin minu kεra a ka sigikafɔw senfε, olu bεna kε sisinnan ye sarati kura in kɔnɔ.
