Baara misɛnninw n’u kɛbaaw don
A
wajibiyalen don lafiɲɛbɔwaati ka di kalandenw ma san baara
kuncɛlen. Gɔfɛrɛnaman ani kɛnyɛrɛye kalanso bɛɛ b’o taabolo in labato. A ɲuman ye ka hakilijakabɔ kɛ a ko kan, gɛlɛya fosi tɛ kalanbaaw fɛ a ko la. Mɔgɔ minnu ye lakɔli kɛ, olu b’a dɔn ko lafiɲɛbɔ ka fisa kalanden ma, a b’a kunkolo lafiya.
Denmansa dɔw hakili la ko kalanbila waati la,
ni denmisɛnninw ma don koron na, u bɛ to baajanbila la walima u bɛ se ka sonya. Jamana yiriwalen
dɔw la, fiɲɛbɔda bɛ di kalanden ma kalo fila o fila.
An ka jamana
kɔnɔ, kalo saba o saba fiɲɛbɔda bɛ di kalandenw ma, ka da a kan
kalan bɛ mɔgɔ sɛgɛn. Mali la ani fan wɛrɛ fɛ, o lafiɲɛbɔ waati bɛ bɛn seliw ma ka kɛɲɛ ni waati
cogoya ye. Misali la Paki lafiɲɛbɔ ye funteni waati
ye. Kalanbila ye samiyɛ waati ye ; nka dɔw b’u denw bila baara suguya wɛrɛw ani wariɲinin na o waati in na.
KURANƐKALANW- An bɛ kalanbila waati la. Nɛgɛ kanɲɛ 17 tun bɛ yen a don na Bakɔ-Jikɔrɔnin Gɔlifu misiri
la. Denmisɛnninw
kalankan tun bɛ kuranɛ suran fɔlɔw
kan. U tun sigilen bɛ duguma, si
hakɛ b’a ta san 5
la ka se 12 ma. Misiri in alimamiba de bɛ ka kuranɛkalan labɛn kalanbila kɔnɔnan na.
Denmisɛnninw bɛ na kuranɛ durusili la. Karamɔgɔw b’a fɔ, kalandenw bɛ segin a kan u nɔfɛ. Aba y’o kalanden dɔ ye. O ye denmisɛnnin san 7 ye, min bɛ ka kuranɛ suran mugan ni kɔ durusi kaban. Ale de bɛ bila a tɔɲɔgɔnw ɲɛ ka seli so kɔnɔ. A kɔrɔmuso Ayisa si bɛ san 8 na, ale bolo, kalanbila dabɔra kalanden farikolo an’a hakili ka lafiya
sanni ka kalanw wuli kokura. A fana bɛ kuranɛkalan in na ; sabula u ba de y’u bɛɛ don a la. O yɛrɛ wasalen don n’a den ninnu cogoya ye ; ka da a kan a k’o ye silamɛdiinɛ laɲinin dɔ ye.
Ayisata Kire
sigilen bɛ Segu, den
duuru b’a bolo. A bɛ k’a denw don
kuranɛkalanyɔrɔ dɔ la, min n’u
ka so cɛ man jan. A
ko se tɛ ale ye ka
wari sara a denw kunkɔrɔ taali la kalanbila kɛ fan wɛrɛ fɛ u jamakulu. A
k’u bɛ to a dakɔrɔ yan ka kuranɛ kalan, ka
jogo ɲumanw dege ka
kɛɲɛ ni silamɛdiinɛ ka fɔcogo ye. Ka fara o kan, u bɛ to basigi kɔnɔ yan. O de bɛ denbatigi bɛɛ jigi sigi. K’a to i ka
se k’i ka baaraw ɲɛsɔrɔ hakililatigɛ kɔnɔ. Wa a ko a tɛ dɔwɛrɛ sara o
kalosara la sefawari dɔrɔmɛ ba kelen (d1 000) kɔ.
An bɛ kalanbila waati la Mali fan bɛɛ fɛ. Jene fana b’i n’a fɔ Mali duguba tɔw. O Jene min yɛrɛ kɛra diɲɛ cɛn ye diɲɛ tɔnba bolofara min ɲɛsinnen bɛ kalan ani seko ni dɔnko ma (Unesco), o fɛ. Jene n’a
tariku an’a taamasiyɛnw don, kuranɛkalan ye sigidalamɔgɔ caman taalan ye, ka da silamɛdiinɛ fanga bonyacogo
kan yan.
Sɔgɔmadaw fɛ, i tɛ dɔwɛrɛ mɛn Jene bɔlɔnw kɔnɔ kuranɛkalankanw kɔ. Ɛli Haji Sise ye mɔrikaramɔgɔ ye. San o san a bɛ kuranɛkalan labɛn denmisɛnninw ye. A ka fɔ la, kalanbila waati la denmisɛn caman bɛ bɔ Bamakɔ ka na dɔ fara u ka dɔnniyaw kan kuranɛ na. U mansaw fana bɛ na. O ye dɔ faracogo ye u ka
dannaya fanga kan. Nka Sise ka fɔ la, gɛlɛya bɛ k’a ŋaniya dan sira la ; sabula ko kalanyɔrɔ ɲuman t’a bolo, jama
ka ca, karamɔgɔ dɔw faamuya man bon kosɛbɛ, funteni fana fanga mana bonya u ka baara kɛcogo
ɲuman bɛ gɛlɛya. Tile bɛ bɔ kalanden caman na k’a sɔrɔ u ma jigin. Yɔrɔ koronnen don.
«KALANBILA TOBILI»- Kalanbila
waati la, mɔgɔ dɔw bɛ karamɔgɔya kɛ walasa u na se ka
wari dɔ sɔrɔ sanni ka kalanw ta. Musa Jall b’o cogo la. Ale ye kalanden ye kalanso
10nan na Bamakɔ kalanyɔrɔ dɔ la. A k’olu
y’a kɔlɔsi, ko kalanbila kɔnɔnan na denmisɛnnin caman bɛ to palonpalon na dugu ɲɛfɛ. O de kosɔn ale n’a tɔɲɔfgɔnw y’a ŋaniya ka kalan dɔ sigi senkan, ka dɔ fara denmisɛnninw ka dɔnniyaw kan sanni kalanw ka ta. A kalanw
sinsinnen bɛ tubabukan
sariyasun ani matematiki kan.
Kalanyɔrɔ min bɛ wele tobili kalanyɔrɔ (GGP), san o san o bɛ kalan dɔ labɛn u b’a fɔ min ma « kalanbila tobili ». A san
naani ye nin ye sisan. Kulu fɔlɔ ye kalan
daminɛ zuluyekalo
tile 7. O kalan bɛ kuncɛ utikalo tile 22 nata in na. Denmisɛn 25 b’o la minnu si b’a ta san 10 na ka se 17
ma. O kelenna ka kalowari sarata ye sefawari dɔrɔmɛ ba tan ni
naani (d14 000) ye.
Kalansotigi
in ye Surajɛ Mumuni ye. Ale ka fɔ la, a bɛ dabɔ ka denmisɛnninw dege tobili la. Tobili karamɔgɔ wanɛw de bɛna kalanw di u ma. Musa bɛ sannayɛlɛnkalan kalanso fɔlɔ la. O wasalen ye dɔ fɔ a yɛrɛ kan. A y’a jira ko kabini ale bɛ dugumakalan kalanso 6nan na, a ba b’a bila ka taa kalali kalan na kalaliyɔrɔ dɔ la Torokɔrɔbugu, walasa a kana to so kɔnɔ ten ka jogo
jugu dege a tɔɲɔgɔnw nɔfɛ. A ko bi-bi in na, ale bɛ se kalali la, wa a bɛ wari sɔrɔ a la kalan kɛrɛfɛ.
A kɔlɔsira ko kalanbilaw fɛ, denmisɛnninw bɛ baara misɛnnin caman sennaminɛ walima ka warisɔrɔ baaraninw kɛ walasa u na se ka warinin sɔrɔ k’u makoninw ɲɛnabɔ kalanta kura kama. O de kosɔn i b’u ye Bamakɔ bɔlɔnw kɔnɔ tile mumɛ, samara sire, mɔbiliw witiriw jɔɔsili, ji suma feere walima
fɛn suguya wɛrɛw feereli la tɛmɛnbaaw ma. Awa Tarawele ye kalanden ye min ma
se ka DEF sɔrɔ ɲinan. Ale y’a jira ko don o don ale bɛ jigin dugu kɔnɔ ka taa denmisɛn tulonkɛfɛnw feere. A k’a bɛ tile ban arayida awalima aritizana da la feere la. A ko don dɔw la ale bɛ jigin ni sefawari dɔrɔmɛ kɛmɛ wɔɔrɔ (d600) walima kɛmɛ seegin (d800) ye so. A bɛ kalanta kura ɲɛsigi n’o wari
sɔrɔtaw ye.
Umaru Kantɛ ye kalanden ye min bɛ kalanso 8nan kɛ kalanta nata in na. A ko samara sire kɔfɛ, a bɛ badijiw feere suguba la. O ye kariti NINA ani Wiɲɛtiw bɛ lamara mana min kɔnɔ. A ko a tɔɲɔgɔnkɛ Seyidu Fanɛ ta ye bolifɛnw dilanni kalandenya ye. A k’o y’a jira ko ni a ka kalan ma se ka taa ɲɛ, a n’a sigi ka dilanni kɛ.
Anta CISSÉ