Kɔnɔwari sεnεfεn dɔw donni Mali kɔnɔ, o dabilala fɔlɔ : A bεna kε sababu ye ka faso taw sεnε yiriwa

Kabini zanwuyekalo tile 15 san 2024, Kɔnɔwari ye a ka sεnεfεnw nani kɔn Mali kɔnɔ kalo wɔɔrɔ kuntaala kɔnɔ. Fεn suguya 20 de ko don : bananku, ku, loko, malo ani cεkε b’a la. U y’a jira k’a bε dabɔ dunkafa ka se ka sabati u ka jamana na. A kɔlɔlɔ kɔni bεna yεlεn u sigiɲɔgɔn jamanaw na ; kεrεnkεrεnnenya la Mali.

Medini sugu la n’o ye Bamakɔ sugunin kura ye, Kɔnɔwari fεnw sɔrɔyɔrɔba min tun ye yen ye kosεbε, a kow sennasumayanen don. Jamaba min tun bε koori u dala, o bε ka kε kelen-kelennin ye. I tun bε kuw ni lokow tonnen ye basiba minnu kɔrɔ, a t’o cogo la bilen. Dɔɔnin bε minnu bolo halibi, o sɔngɔ ye hakεtεmεn ye. Loko kɔni tε, o sɔngɔ bε ɲinin ka sigiyɔrɔma saba. lokoden 3 walima 4 bɔra sefawari d40 na ka se d100 ma. Ku kg1 kεra d90 ye ; k’a sɔrɔ o tun ye d45 ye. ku jεman kg1 bε feere d140 na.

Kamiyɔnnin dɔ kɔfε, Buba Tarawele tun kɔrɔtɔlen bε ka sannikεlaw makɔnɔ. Ale ye loko ni awokaw feerebaa ye. A fana ta ye dusukasi dan bεε ye nin ko in na. Nin y’a san 10 ye o baara in na ; abada a tun ma deli ka nin ɲɔgɔnna ko gεlεn ye sannifeere la. A ka fɔ la, Kɔnɔwari faamaw ka nin ŋaniya kεlen in ye degun bεε ye jagokεlaw ma. Ka da a kan u balo sirilen b’a la. N’a kεra ko mɔgɔ tε se k’u ladon Mali kɔnɔ sisan, o ye degunba ye u feerebaaw ka baara la. A y’a sεmεntiya, ko kamiyɔn minnu bε na ni fεn ninnu ye, olu balannen bε dancεw la, ka tiɲεni lase jagokεla caman ma.

A ɲuman tun ye ka mɔgɔw lafaamuya fɔlɔ sanni u tun ka sin ka nin ŋaniya in ta. O la, mɔgɔ dɔw tun na se ka dabali wεrε tigε a tuma na.  Buba Tarawele ɲε b’a la, sannikεla dɔw bε ka limaniya sɔrɔ a ko la kaban. Hakεnin minnu bε mɔgɔw bolo halibi, u bε k’o san ten da gεlεnw na.  Daminε gεlεyara kosεbε, nka sisan bεε b’a ka Ala deli a ko la dɔɔnin-dɔɔnin. Sori Karanbe fana ye lokofeerela ye. O kεlen k’an ni Buba mankan mεn, o y’a sigimajɔ an ka kumaw fε, ka laban k’a da don kɔrɔfɔ la. A ka fɔ la, wari caman t’u bolo bilen ; hali u ka denbayaw baloli bε k’u kɔnɔnafili.

Nuhun Sisɔkɔ ye feerekεla ye nɔɔrɔ dugannen don ka bɔ min ka yeli ma ; n’an k’o ma fiyentɔ. O n’a tɔɲɔgɔnw tun bε a kuma na u ka tedaga kunna. Feerefεntanya bε ka jagokεlaw bila dabolo kura kan. Mɔgɔ caman dεsεlen don a ka denbaya ka nasɔngɔ sɔrɔli la. U ko waatiw tεmεnna, hali olu tun tε tewuli masɔrɔ k’a sababu kε sannikεlaw caya ye u kunna. Dɔ ko i ɲε tε nin ga in na, o kɔrɔla tun bε fa loko la hali o tε kalo bɔ fɔlɔ. Nka bi, a filε, fosi t’a kɔrɔ. Nuhun Sisɔkɔ y’a jira ko nin ko in ɲuman ye ka wari don sεnε dafε an fε yan walasa ka se ka nin ɲɔgɔnna ŋaniya juguw kunbεn a tuma na, a kɔlɔlɔ ka nɔgɔya an ka jamana kan.

Nuhun tɔɲɔgɔn dɔ ye Suleyimani Dunbiya ye. O y’a jira ko wari hakε min kasaarala jagokεla dɔw ye nin ko in na, o bε miliyɔnjate. Lokow tolila kamiyɔn balannenw kɔnɔ dancεw la. A ɲuman tun ye Kɔnɔwarikaw tun k’an lasɔmi sanni u ka nin ŋaniya in ta. ŊunuŊunuw tun y’a jira ko Afiriki tɔgɔla balontanba in de kosɔn, bεnkan in tara ; nka an ma sin ka da o la ; sabula a fɔra k’a kuntaala bε se kalo wɔɔrɔ ma.

Mohamεdi Magasa ka baara bεnnen bε lokow dalajεli ma gaw kɔrɔ ni kamiyɔnw y’u jigin ka ban. A ko ni kow b’u cogo la, ale n’a ka mɔgɔw b’a ta nεgε kanɲε 6 la fo a kanɲε 18, u b’a la ka lokow jigin ka bɔ mɔbilibaw kɔnɔ. U ka sɔrɔ tun b’a ta d6.000 la ka se d8.000 ma tile kɔnɔ. Ko hali u tun tε baro masɔrɔ don dɔw la baara fε. Nka sisan, a k’olu ta ye gεlεya dan bεε ye. A bε dɔgɔkun saba bɔ sa, ale n’a jεɲɔgɔnw bε ka dεsε darɔdonta la. U bε yaala ka mɔbili jigintaw ɲinin u tε fεn sɔrɔ ; kasɔrɔ ale tε baara wεrε ɲεdɔn bilen ni donijigin tε. Mahamεdi ka Aladeli ye nɔgɔya ka se ka don kow cogoya la joona.

Dumuni kεcogo kɔrɔ- An y’an sεnsεn ka se Ajaratu Jara ka ga ma an kɔrɔ. Ale ye loko ni kufeerela ye. A ko sanni nin ŋaniya in ka ta, ku jεman kg1 sɔngɔ tun ye d70 ye ; nka sisan, a bε feere d140 ; ko o yεrε ka fisa n’a tε sɔrɔ ye. A y’a jira ko mɔgɔ caman de dahirimε dulonnen bε nin fεn ninnu sannifeere la. K’u bεε sigilen filε ɲɔgɔn kan, feerefεn t’u bolo. A ko olu bεna wajibiya ka ku ni loko ɲinin Burukina Faso ani Gana. Sabula ko min filε olu bolo sisan, o bɔra Burukina Faso. Kɔnɔwari fεn fosi t’u bolo sisan ; hali ku jεman in, o bɔra Gana. Ajaratu Jara ko ale san 30 ye nin ye loko ni ku feereli la ; nin y’a siɲε fɔlɔ ye ka nin ɲɔgɔnna gεlεya sɔrɔ a la.

Nin gεlεya b’a la ka sannikεlaw bila ka fura sɔrɔ u yεrε ye. Daafa Tarawele ye sannikεla ye sugunin kura la ; A tun nanen bε ku, kɔmitεrε ani loko san. Nka, ka da o fεn ninnu sɔngɔw yεlεncogo kan, a ye sanni bɔ a ma. Ko ale ka kan ka min don loko ni ku la, a b’o don fεn suguya wεrε la. A ko n’i y’a mεn i tε ɲε nin fεn in kɔ, i b’a sɔrɔ. U tε sεnε an fε yan, wa an dunfεn kɔrɔw tε.

Gεlεya in yεlεnnen bε cεkε kanubaaw fana na. Ba Naɲuman ye cεkεfeerela ye Jikɔrɔnin-Para la Manden komini kɔnɔ. A ko cεkεdεsε bε ɲinin k’ale sɔrɔ ; sabula min bεna cεkε di ale ma, o ka mɔbiliw balannen don dancεw la n’a ka cεkεbɔrεw ye. A k’ale tun ma deli ka nin ɲɔgɔnna gεlεya sɔrɔ cεkεko la fɔlɔ. Feerekεla misεnninw bεna cεkε tigε a bolo. A si hakε bε san 70 ni kɔ la. A b’a la ka cεkε kg1 feere halibi d120 na o dɔgɔdɔgɔninsannaw ma, k’a di d100 bakurubasannaw ma.

Kasɔrɔ Madu Tarawele bara Mamaribugu, cεkε kg1 kεra d200 ye bakurubasannaw ma, k’a feere d240 dɔgɔdɔgɔninsannaw ma. A ka fɔ la, ni yεlεma ma don kow cogoya la a tuma na, Kɔnɔwari cεkε sɔrɔli bε sɔn ka gεlεya kosεbε Maliden caman ma ka tεmεn nin kan. Kɔnɔwari banankusεnεnaw n’a feerebaw yεrε b’a la k’u ta sɔrɔ u ka faamaw ka nin ŋaniya talen kɔlɔlɔ la. Bεε b’a la k’a ka nisɔngoya jira erezo sosiyow kan. Mali kɔnɔ, mɔgɔ caman bε k’a fɔ ko faamaw de ka kan ka fura kuntaala jan ɲinin gεlεya in na ; o fura dɔ ye fεn ninnu sɔrɔsira kuraw ɲininni ye ani k’u sεnε yiriwa an fε yan.

Sɔrɔli sababuw bε yan- An ka dɔnnibaaw ye baara kε ku ni loko sεnεni kan. Mali sumansiko n’a jirisiyεnko cakεda (IER) ɲεmɔgɔba D^r Kalifa Tarawele y’a jira, ko baarabolodalen dɔ tun b’olu ka cakεda bolo kɔmitεriko, wosoko ani kuko kan. O waati la, lokosεnε tun yiriwalen don kosεbε IER ka ɲininni cakεda fε Sikaso.

O ɲininni cakεda in tun bε tesεnε ni namasasεnε fana kε ; nka gεlεya donna o baaraw la k’a sababu kε u musakako ye. A k’u tun bε kusεnε fana kε ; wa, k’o sɔrɔ tun ka bon kosεbε. U tun b’o sεnε ni fεεrε minnu ye, ku dumanw tun bε sɔrɔ ; nka ɲininni nafama kuntaala jan tε se ka kε sεnεfεn kan, n’a baara musaka tε bolo kɔrɔ. Wajibi fana don a waleyali fεεrε ka tigε ka bila. Kalifa k’o fεεrε min tigεlen don ka bila olu bolo kɔrɔ, sɔn ma k’o ma fɔlɔ. Ni sɔn kεra o ma tuma o tuma, tεmεn bε se ka kε ni ɲininni ye o sεnεfεn suguya ninnu kan.   

D^r Kalifa Tarawele ma tɔ to kuma na. A ko Kɔnɔwari faamaw filε ka sεnεfεn minnu donni lajɔ fɔlɔ Mali kɔnɔ, u bε se ka sεnε a ɲεma an fε yan. An ka dugukolo ka di u la kosεbε. O kɔrɔma surun ye kusεnε ye Sikaso mara kɔnɔ. Nka mɔgɔw de bε wari don woso ni kɔmitεri sεnεni dafε kosεbε ka tεmεn kusεnε kan.

D^r Kalifa ka fɔ la, nεεmaba bε da yɔrɔ minnu na kosεbε k’a sababu kε sanjibaw sɔrɔli ye Sikaso ni Kita maraw kɔnɔ, loko, te ani ku bε ɲε yen. Mali Lajinεyanfan fana fε, san kɔnɔ sanji milimεtεrε 1.300 bε sɔrɔ yen. Ɲininni dabɔra sεnεkεlaw dεmεnni kama. A dan ye jamana ɲεmɔgɔw ka ɲininni ɲεsin nin sεnεfεn kofɔlen ninnu ma, k’a fεεrεw sigi senkan, min b’a to an bε se ka sɔrɔba k’u la, dunkafa sabatili kama an ka jamana kɔnɔ. O ye IER ɲεmɔgɔba ka damakasili ye.

Mali sεnεkεso (Apcam) ɲεmɔgɔba Sanusi Buya Sila ka jateminε na, nin ko min ye sen na, a ka jugu Mali jagokεlaw ani Kɔnɔwari sεnεkεlaw bεε ma. Wa a bε mɔgɔ caman kɔnɔ k’an tε se ka ɲε o sεnεfεn suguya ninnu kɔ ; kasɔrɔ a t’o cogo la.

Mali kɔnɔ, du joli de balo ye loko, cεkε ani ku ye ? Mɔgɔw b’u ka kow de suman duguba taw ma ; o de ye fili ye. Nin fεn in bε dun kosεbε dugubaw kɔnɔ, ani u bε dun jamana kɔnɔ kosεbε, o tε kelen ye. Sanusi Buya Sila y’a sεmεntiya, ko ku tigεli Mali la, o kɔlɔlɔ fosi tε se an ma ; sabula an ka jamana yεrε ye kusεnεyɔrɔba ye ; kεrεnkεrεnnenya la, Sikaso mara. Ni Kɔnɔwari y’a ka ku tigε an na, o jɔrεyɔrɔ bε minni ? Mali kusεnεnaw bolo, n’a ma min ɲε olu ye, a t’o tiɲε olu ye.

(Apcam) ɲεmɔgɔba y’a jira, ko Kɔnɔwari faamaw ka nin ŋaniya talen in ye nafasira ye Mali bolo, ka da a kan, an ka dugukolo ka di nin sεnεfεn suguya ninnu bεε la. Nka nɔgɔyada minnu bε yen, i n’a fɔ deduwaneni saraw, tali musakaw ka taa yɔrɔw la, o de b’a to sεnεkεlaw b’a fɔ ko nafa t’u la. Bi, Kɔnɔwari faamaw ka nin ŋaniya talen in ka kan ka kε sababu ye, an ka ba don an taw la. O wulikajɔw ka daminε kabini sisan.

Yanni o cε, minnu bε loko dun, olu ka kan k’u jilaja ka yεlεma woso kan. Ku fana b’an bolo kɔrɔ an yεrεw fε yan. O cogoya kelen na, minnu bε cεkε dun, olu bε se ka yεlεma juka kan. Sanusi Buya Sila ye jigisigi kuma fɔ. A ko furancεlafanga ɲεmɔgɔw bε dabalitigεw la, dunkafa bε se ka sabati an ka jamana kɔnɔ cogo min na.

Amadu GEGERE

Dɔkala Yusufu JARA