Mali ye sanga kura daminɛ damanko la ni Gulamina litiyɔmu bɔli daman dayɛlɛli ye kunun desanburukalo tile 15 san 2024. Gulamina bɛ Danu komini kɔnɔ Bugunin mara la. Damanbɔ izinin in kurunbonkarila furancɛlafanga jamanakuntigi Zenerali darimɛ Asimi Goyita fɛ. Ale cunna kɛnɛ in kɔnɔ sɔrɔdasi pankurun dɔ la. Bulonba kuntigi Zenerali de kɔri Maliki Jawu ani gɔfɛrɛnamaman minsiri dɔw tun yen k’a makɔnɔ ; i n’a fɔ dugujukɔrɔfɛnko minisiri Amadu Keyita ani nafoloko ni wariko minisiri Aluseni Sanu, ka fara Bugunin mara ɲɛmɔgɔw an’a politiki ni sɔrɔdasi ɲɛmɔgɔw kan.
Ko in daminɛ na, Ɔsitarali cakɛda « Leo litiyɔmu » min y’a manankun fanba tigi ye ka fara cakɛda « Ganfeng Litiyɔmu » kan, yɛlɛmani donna Gulamina daman manankunko cogoya la.
O la, ka da jɛnni ma ni dugujukɔrɔfɛnko sariya kura ye, o min b’a wajibiya gɔfɛrɛnaman sen ka don dugujukɔrɔfɛnko manankunko la k’a daminɛ 20% na ka se 35% ma. O nana ni « Leo Lithium » jɛnni ye a niyɔrɔ (40%) kɔ a jɛɲɔgɔn « Ganfeng » ye. « Lithium du Mali » (LM-SA) bangecogo filɛ, ka damanda in kɛ Mali gɔfɛrɛnaman ni cakɛda « Ganfeng Lithium co » fila jɛ ye. Olu de bɛna diɲɛ litiyɔmu damanba duurunan in bɔ. Daman in fiyɛ kuntaala ye km2100 ye. Litiyɔmu hakɛ min bɛ se ka sɔrɔ a kɔnɔ, o b’a ta tɔni miliyɔn 267.2 la ka se « okisiki de litiyɔmu » 1,38% ma. Daman in bɛna bɔ a 1,5% na, k’a kari-kari ani k’a yeele a 6% na Gulamina izinin in fɛ yen, ka sɔrɔ ka taa n’a ye Siniwajamana na a labaaracogo tɔ kama min b’a to « okisidi de litiyɔmu » ka sɔrɔ a la. Sarati min bisigiyalen don daman in bɔli kuntaala la, o ye san 21 ye.
A ka ca ni sefawari miliyari 312 ye, min donna daman in donni dafɛ ba la, « Ganfeng Litiyɔmu ɲɛmɔgɔba Wangi Kiyawosɛni ka fɔ la. Ale y’a jira ko poroze in waleyali k’a sɔrɔ gɛlɛya ma don a la, k’o de nafa ka bon kosɛbɛ olu ka cakɛda in ani Mali fila bɛɛ ma ; sabula ko fɛn min bɛna bɔ, o bɛ bayɛlɛma ka kɛ nafamafɛnbaw ye, cakɛdaw ni sigidaw bolo kosɛbɛ. A y’a jira tuguni, ko laɲinin ye « Ganfeng » bolo, ka se ka jɛɲɔgɔnya banban, bɛɛ bɛ nafa sɔrɔ min na, ka fara sigida yɛrɛ kan daman in bɛ min kɔnɔ.
Gulamina daman bɛna se k’a to Mali dugujukɔrɔfɛnko cakɛdaw ka sefawari miliyari 250 sɔrɔ. Wa baaraw waleyali bɛnkanw na, u niyɔrɔ dɔgɔyalenba ye 51% ye kɛrɛfɛ-baara kɛtaw la damanda in na. Gulamina bɛna dɛmɛn don sigida yiriwali la ; kɛrɛnkɛrɛnnenya la ni siraw dilanni, kuranko ani jiko ye. Kabini sisan yɛrɛ, dugujukɔrɔfɛnko minisiri ye foli kɛ « LM-SA » kɛli la ka sefawari miliyari fila dili layidu ta san saba kuntaala kama sigida yiriwali hakililaw la ; i n’a fɔ yɛlɛma ɲuman donni kɛnɛyako cogoya la, kalan ɲɛtaa sabatili, nafasɔrɔbaaraw sigili senkan, siraw dilanni, ka fara sɔrɔ ni nafoloko bajuw sigili la senkan.
Ji saniman sɔrɔli ani Bugunin mara seko ni dɔnko sankɔrɔtali waleyaw b’a la. Kunnafonisɛbɛn min bilala kunnafonidilaw ka bolo kan, a tun jiralen don o kɔnɔ, ko ɔkutɔburukalo tile 31 san 2024 y’a sɔrɔ Gulamina damanda baarakɛla hakɛ ye mɔgɔ 1.399 ye, Maliden y’o la 1.198 ye (86%) ani dunan 201 (14%).
BAYƐLƐMANI BƆYƆRƆ LA- Mali bɛna kɛ litiyɔmu tigiba fɔlɔ ye Afiriki tilebinyanfan fɛ. O siratigɛ la, jɔyɔrɔba bɛna k’a la bateriw dilannifɛnko la ; kɛrɛnkɛrɛnnenya la mɔbili minnu bɛ lataama ni kuran ye, n’olu ɲininbaa b’a la ka caya kosɛbɛ. Mali bɛna se k’o nafa bɔ kosɛbɛ n’a y’a ŋaniya ka litiyɔmu in bayɛlɛma a bɔyɔrɔ la yen.
An b’a faamuya ko furancɛlafanga jigi bɛ litiyɔmu bayɛlɛmani kan Gulamina ka da kun min kan. Dugujukɔrɔfɛnko minisiri Amadu Keyita ka fɔ la, a dalen bɛ an jɛɲɔgɔn Siniwaw ka cakɛda « Ganfeng Lithium » ka dɔnniya la baara in na ; sabula bateri minnu bɛ dilan ni litiyɔmu ye, o izinintigiba don. Fɛn suguya caman bɛ sɔrɔ litiyɔmu na. O de y’a bayɛlɛmani izinin sigikun ye Mali fɛ. A bɛna ni mɔgɔ caman fana bolo donni ye baara la ani k’a yɔrɔ lamini sigida caman yiriwa.
Mali tigɛlen don a kan, k’a b’a ka dugukolo nafamafɛnw don ba la. Litiyɔmuko yɛrɛ kɔfɛ, jamana b’a fɛ k’a ka sɔrɔsira caya ka kɛɲɛ ni jamanakuntigi Asimi Goyita hakilila ye dugujukɔrɔfɛnko la. O de kosɔn san labanw na, yɛlɛmani donna dugujukɔrɔfɛnko sariya la. N’o tɛ dugujukɔrɔfɛnko jɔyɔrɔ tun ka dɔgɔ kosɛbɛ an ka jamana ka nafoloko la.
Mali bɛna fara litiyɔmu tigiya jamanaw kan. Litiyɔmu ye dugujukɔrɔfɛn ye, min bɔbaa tun ka dɔgɔ kosɛbɛ Afiriki kɔnɔ. Dugujukɔrɔfɛnko minisiriso bɛ wulikajɔ la, min b’a to an sendonko min ye a la, an fanga ka se a disidakow la. O dɔ ye dɔ farali ye a koɲɛw dɔnbaa ŋanaw ka faamuyali kan ka taa a fɛ, ani denmisɛnw kalanni a baaraw kɛcogo la, k’o dabaliw sigi senkan.
Siniwaamana lasigiden Mali kɔnɔ Sen Zihɔngi y’a jira ko Gulamina daman dayɛlɛli san 2024 in kɔnɔ, nafaba b’o la an ka jɛɲɔgɔnya kɔnɔ olu ni an ka jamana fila bɛɛ bolo, Beyijingi lajɛba bɛnkanw waleyali hukumu kɔnɔ jamanakuntigi Goyita ni Ki Jinpingi cɛ. A y’a jira ko a dalen bɛ a la ko Mali dugukolo dalen bɛ nafamafɛnw na, i n’a fɔ litiyɔmu n’a ɲɔgɔnnaw. Izinin min fana bɛ Siniwajamana na litiyɔmu bayɛlɛmani an’a labaarali kama, o makoba b’o fɛn in na. O siratigɛ la Mali ni Siniwajamana fila bɛɛ bɛna nafa sɔrɔ litiyɔmu na u ka jɛɲɔgɔnya kɔnɔ ni diɲɛ fana mako ɲɛni ye litiyɔmuko la waatiyɛlɛma kɛlɛli fɛɛrɛw matarafali hukumu kɔnɔ.
Gulamini n’a lamini bɛna izininba in nafa sɔrɔ ka da baara sɔrɔli kan u fɛ. Nin ye ko kura daminɛnen ye. Jigi dali siniɲɛsigi ɲuman kan diɲɛnatigɛ in kɔnɔ, o ye furancɛlafanga ɲɛmɔgɔw haminankoba ye yɛrɛmahɔrɔnya yɛrɛ-yɛrɛ ani basigi sɔrɔli la. Gulamina daman bɔli izinin kurubonkarili kɛra balanako ye Banimonocɛ mɔgɔw bolo. O de kosɔn jama sɛbɛkɔrɔ bɔra nin don in na, ka Zenerali darimɛ Asimi Goyita bonya a ka jamanajɔ waleyaw kɔnɔ.
A bɛna kɛ wajibi ye ka Mali bonya diɲɛ kɔnɔ ka da jamanadenw ka fasodenya walew kan, ani furancɛlafanga ɲɛmɔgɔw ka timinandiya, ka yiriwali baaraw sennaminɛ gɛlɛyaw n’u ta bɛɛ jamana kɔnɔ. Salifu Bagayɔkɔ min ye Danu komini Mɛri ye, o y’a ka nisɔndiya jira daman in dayɛlɛli la, min nafa bɛna bonya kosɛbɛ sigidalamɔgɔw kan.
Dɔkala Yusufu JARA
Isa DANBƐLƐ
Dɔkala Yusufu Jara
Minisiriw y’u ka laadalatɔnsigi kɛ araba sɛtanburukalo tile 10 san 2025, jamanakuntigiso la Kuluba. A ɲɛmɔgɔya tun bɛ Zenerali darimɛ Asimi Goyita bolo..
Walasa ka se ka dɔ fara jago ni baarabaw kɛli fanga kan diɲɛ silamɛdiinɛ tɔnba ni silamɛdiinɛ cakɛda min ɲɛsinnen bɛ jago yiriwali ma, ni jago ni izininko minisiriso ka jɛɲɔgɔnya ye, u bɛna baarabaw kɛli Afiriki kɔnɔ, o lajɛba 1lɔ kɛ k’a daminɛ desanburukalo tile 2 la ka s.
Sɛtanburukalo tile 22 wulikajɔw labɛn hukumu kɔnɔ jamana lakananbaaw fɛ, lakananbaaw ɲɛmɔgɔba ye laseli kɛ, k’a jira ko sira dɔw bɛ ka tigɛ Bamakɔ kɔnɔ, a daminɛna bi tarata la sɛtanburukalo tile 16 san 2025 sɔgɔmadaw fɛ..
Minisiriɲɛmɔgɔ ye balikukalan tɔgɔladon laɲɛnamayali lajɛ ɲɛmɔgɔya kɛ Bamakɔ lajɛkɛsoba Seyisebe (CICB) la. A ye hakililajigin kɛ, ko an bɛ don min na, a fasoden ɲɔgɔn ba caman ye balikukalan kɛ k’a sababu kɛ gɔfɛrɛnaman, sigidaw ani jɛɲɔgɔnw yiriwaliko la, olu ka c.
Kojugubakɛlaw b’a la ka bin tajidoni kamiyonbaw ni « Jara taransipɔri » kaarebaw kan sisan k’u tajiw bɔ. O ye k’a ɲinin ka jamana nafoloko don nkalama na. Ka da u ka nin binkannibaw kan, jamana lakananbaaw fana jɔlen b’u ɲɛ k’u ŋaniya jugu jigin u yɛrɛ kɔnɔ.
Supɛri kupu Asimi Goyita dako 5nan finali tanna kunun kari sɛtanburukalo tile 7 san 2025 Mamdadu Konate tɔgɔla farikoloɲɛnajɛkɛnɛ kan. A tun bɛ marayɔrɔ fila balontantɔnw cɛ : Kulukɔrɔ ani Moti. Moti delila k’a ta san 2022, Kulukɔrɔ tun delila k’a ta san 2024. Nin sen in na, Ku.
