y’an an ka jamana wasolan ye Afiriki
tilebinyanfan fɛ. Bololabɔgɔlan dilanbaaw b’a ɲinin jamana ɲɛmɔgɔw fɛ, u ka
izininw ka bɔgɔlan dilannenw bali ka don an ka jamana kɔnɔ, i n’a fɔ Burukina
Faso gɔfɛrɛnaman y’a kɛ cogo min na san 2024, walasa ka se k’u ka laadalafini «Faso
dan fani» tagan.
Nɛgɛ kanɲɛ 11 tun sera nin din na utikalo kɔnɔ, ka kabanɔgɔw tigɛ-tigɛlen to
Bamakɔ kunnan. O bɛ sanji kofɔ. Suguba bɔlɔnw kɔnɔ, i tun bɛ finiw dulonnen
felefeletɔ ye fiɲɛ bolo butigiw kɔnɔ witiriw fɛ. Feerelikɛlaw bɛ pɛrɛn na ka
weleliw kɛ sanniko la, u b’a la ka bɔgɔlanfiniw yɛgɛyɛgɛ mɔgɔw ɲɛkɔrɔ ka da suw
fɔ u la. I b’u kan mɛn : «a’ ye na a lajɛ, fini da nɔgɔnw don ! bɔgɔlan
ɲumanw don !». Tɛmɛnbaa dɔw bɛ u minɛ k’u lajɛ, dɔw bɛ tɛrɛmɛniw kɛ.
A fini ninnu caman bɔgɔlan bɔlen don ; kasɔrɔ n’i y’u sɛbɛkɔrɔ
lajɛ, i b’a dɔn ko fotokopiw don izininw na. Tiɲɛ don u cɛ ka ɲin u bɛ mɛnɛmɛnɛ.
Ɲɛ ka yeli la i tɛ dan si sɔrɔ u la. Jama ka girin n’a ta bɛɛ bɔgɔlan suguya
ninnu kan, nimisa b’a kɔfɛ ; O bɔgɔlan ladege minnu bɛ bɔ Azi gun kan ka
na, u bɛ ɲinin ka kɔrɔlenw tunun an bolo.
Bɔgɔlanfini ye kɔɔri ye k’a don bɔgɔ tolilen na. A bɛ wele bɔgɔ tolilen, o
ye fɔcogo ye ; n’o tɛ toli yɛrɛ ko tɛ ; hali a bɛ fɔ farafinnɔgɔ ma
ko tolinɔgɔ. Bamakɔ i n’a fɔ Mali dugu wɛrɛw la, mɔgɔw bɛ bɔgɔlan ɲuman dilan
halibi, minnu b’an bugunnatigɛ. Mɔgɔ caman ye baara in dɔnniya sɔrɔ ɲɔgɔn fɛ.
O la, Bamakɔ suguw kɔnɔ, kɔlɔsili bɛ bɔ fɛn dɔ kan, min man ɲin. I bɛ
feereyɔrɔw de falen ye bɔgɔlan fotokopiw la, minnu dilanna izininw fɛ. U da ka
nɔgɔn, u cɛ ka ɲin u bɛ mɛnɛmɛnɛ mɔgɔw ɲɛkɔrɔ. U b’a la k’an ka laadala
bɔgɔlanfiniw sanga bin, kasɔrɔ olu dilannen don cogo min na, u ma ka di diɲɛmaa
ye. Seko ni dɔnko donni ba la ani sɔrɔ laɲɛnamayali cɛ, bi, bɔgɔlanko de b’o
kɔnɔ.
Bamakɔ suguba la, butiki dɔ bɛ yen bɔgɔlan da ka di yen kosɛbɛ. An taara an
ɲɛ da o kan ; nka a tigi ma sɔn k’a ka fini ninnu bɔyɔrɔ fɔ an ye. kasɔrɔ
o ɲɛfɛ, dɔ ye seereya kɛ, hali n’a y’a bugunnatigɛ to gundo la. Ale y’a jira ko
a ka finiw bɛ bɔ Siniwajamana kan, ko julabaw de bɛ na n’u ye. A k’u sugu ka di
kosɛbɛ, kɛrɛnkɛrɛnnenya la ni seliw surunyana.
A ka fɔ la, bɔgɔlan ɲɛ min b’u kun, o de ka di jama ye ; ani u da ka di. A
bɔgɔlanfini taafe saba sɔngɔ ye sefawari dɔrɔmɛ ba kelen (d1 000) walima (d1
200) ye ; o bɛ bɔ u sɔrɔcogo la. A ko ale bɛ nin fini suguya ninnu feereli
la a ka ca ni san saba ye bi. An kumaɲɔgɔn in ka fɔ la, Azi gun bɔgɔlan ninnu
bɛ mɛɛn si la ka tɛmɛn an ka laada bɔgɔlanfiniw kan. A k’u tɛ da ɲɔgɔn ma hali
dɔɔnin. Wa ko olu ka sannikɛlaw ni laadalafiniw sanbaaw tɛ kelen ye.
Ka bɔ butiki dɔ la ka se dɔwɛrɛ ma, jama b’o cogo la u kunnan. I ɲɛ bɛ fini
piisiw da-dalen na ɲɔgɔn kan, nka a bɛɛ ye bɔgɔlan fotokopiw ye. Dɔw bɛ
tɛrɛmɛniw na nisɔndiya ani weleliw sanniko la, kasɔrɔ a bɔgɔlan suguya ninnu bɛ
ka kɛ sababu jugu ye an ka laadalataw ma.
Ka da bɔgɔlan fotokopiko gɛlɛya in kan, an ka bɔgɔlanw feerebaaw tɛ ka se
ka sugu duman k’u kɔrɔ. Mukutari Sisɔkɔ b’o seereya. A k’ale bɛ don dɔw tile
ban sanni tɛ kɛ a kun. A ka finiw bɛ bɔ Bamakɔ ani San, u mɛtɛrɛ kelen sɔngɔ ye
sefawari dɔrɔmɛ kɛmɛ wɔɔrɔ (d600) ye. Cɛkɔrɔba san bi wolonwula in ko ale bɛ
nin baara in na kabini san 2015 Komatɛkisi da la. A ko ale hakili b’a la, waati
min na ɲɛ daamudalaw bɛ girin u kan u ka finiw nɔfɛ. A ko fɔlɔ, kɛrɛnkɛrɛnnenya
la utikalo tun mana se, mɔgɔ minnu tun bɛ na u ka lafiɲɛbɔw kɛ yan, olu tun bɛ
sanni kɛ kosɛbɛ. Nka bi, a ko sanni tɛ yen i ko fɔlɔ. Sisan ko Malidenw bɛ k’u
sanni daminɛ dɔɔnin-dɔɔnin. U bɛ dɔw bila ka taa di u ka mɔgɔw ma Erɔpu gun kan,
Etazuni, walima u yɛrɛ b’u kala ka don.
SƆRƆKO TIƝƐ NI LAADA LABATOLI CƐ - Danfara min bɛ
bɔgɔlan fotokopi an’a yɛrɛ-yɛrɛ cɛ, o bɛ dɔn u cogoya fɛ. Cɛkɔrɔba feerelikɛla
wɛrɛ ka fɔ la, fotokopiw ka sangawuli n’a ta bɛɛ, mɔgɔ caman bɛ yen, minnu b’an
ka bɔgɔlanw fɛ ; sabula ko an taw bɛ mɛɛn si la ka tɛmɛn sangawuliw kan. Ale
b’a ɲinin Malidenw fɛ, u k’an ka bɔgɔlan k’u yɛrɛ ta ye, ka kɛ a fɛ faso kanu
kosɔn. A ko an b’a la ka yɛrɛya min kofɔ, o ka kan k’an bila ka ba don an ka
bɔgɔlan na.
Julaw de bɛ siga la
sɔrɔko tiɲɛ ni seko ni dɔnko labatoli cɛ. Fatumata Tarawele ye denbayatigi ye
an ye min sɔrɔ sugu la yen ; a y’a jira ko ale kɔni bɛ bɔgɔlan
sangawulilen ninnu fɛ ; n’o ye fotokopiw ye. A ko an ka bɔgɔlanw ka di a
ye ; nka ko u da de ka gɛlɛn kojugu ale ma. Ko senin min b’ale
ye, a bɛ fotokopiw san o la ; ka da a kan olu da ka di ni an taw ye siɲɛ
fila. Ko hali a b’a dɔn ko bɔgɔlan yɛrɛ-yɛrɛ tɛ, ko n’ale bɛ se k’a denw
fɛɛrɛbɔ u la k’a sɔrɔ a ma musakaba bɔ, o wasara. Bubakari Togo ye gɔfɛrɛnaman
baarakɛla ye. O y’a jira ko ale tɛ dɔwɛrɛ fɛ ni an ka bɔgɔlan tɛ ; hali ni
sanga t’o la bi.
A ko n’ale ye bololabɔgɔlan don, a b’a dɔn k’a bɛ tariku kɔnɔ, a bugunnatigɛ bɛ
dɔn. A ko fini dama ko tɛ ; nka faso cɛn de don. Awɔ, a da ka gɛlɛn kosɛbɛ,
nka ko ale k’o kelen san min bɛ mɛɛn si la a bolo, ka sagon yɔrɔnin kelen
sangawuli kan. A ko n’i ye bɔgɔlan yɛrɛ-yɛrɛ san, o ye bololabaarakɛlaw dɛmɛnni
ye, o ye seko ni dɔnko dɛmɛnni ye.
Sɛku Umaru Sangare ye kunnafonidila ye seko ni dɔnko kan. Kunnafonidilaw ka
jɛkuluba seko ni dɔnko yiriwali kama (AJDEC), o ɲɛmɔgɔ fana don. Ale ka fɔ la, ko
in bɛ tɛmɛn sɔrɔko kan. A ko bɔgɔlan bɛ a donbaa bugunnatigɛ, O dɔnnen don
kosɛbɛ Mali kɔnɔ an’a kɔkan. Nka ko diɲɛ kura in kɔnɔ, bi tile in na, setigibaw
b’a fɛ ka faantanw kunun. Bɔgɔlan kuraw b’an ladege, k’u nege don mɔgɔw la, nka
o negeli in kɔfɛ, bololabaarakɛla saya bɛ yen. A ye hakililajigin kɛ, ko Mali
finiw bilali bolo kɔfɛ, o kala man kan ka da sɔngɔko kun. Dulokiba borodelen
minnu bɛ bɔ Jene, o kelen dilanni bɛ se ka kalo duuru ta. Suguya min bɛ dilan
fulaw fɛ n’a bɛ wele « Arkila Kerka », o kelen dilansara bɛ saga tan
bɔ. O ni wari bɛ da ɲɔgɔn ma wa ? Ayi, ka da a kan an cɛnw don.
A ka fɔ la, an ka kan k’an ka fɛnw yecogo falen. A ko
ni an m’an ka finiw jate i n’a fɔ an seko ni dɔnko an’an lamini fɛnw, kɔkanfɛnw
bɛna firi an da la. O siratigɛ de la, u ka tɔn «Mali finiw», san o san o bɛ
Mali finiw tɔgɔladon labɛn. O don kama fɛn bɛɛ bɛ bila
bololabaarakɛlaw ka bolo kan fu la (gaw, ɲɛnajɛw, ɲɛtaakow). Nka fɛn kelen min
bɛ gɛlɛya u ma, o ye fɛn suguya wɛrɛ kana y’u bolo kɛnɛ kan ni Mali finiw tɛ. A
k’o ye cogoya ye olu bolo ka lafaamuyaliw kɛ ani k’an yɛrɛ ka fɛn dilannenw don
ba la, k’an tagan fotokopiw ma. A b’a ɲinin bɛnkantalaw fɛ u ka ko kɛ. A tɛ ɲɛ
ni waleya dɔw ma kɛ min b’a to an ka finiw bɛ tagan. Wa ko a ɲuman ye ni Mali
faama min bɛ taama, o ni Mali fini ka ye, i n’a fɔ minisiriɲɛmɔgɔ b’a kɛ cogo
min na. O ye taamasiyɛn ɲuman ye. Daalafini b’an bugunnatigɛ ; wa a
kɔnbilen kelen fo fila ka kan ka sɔrɔ Maliden kelenna bolo. N’i ye laadalafini
kelen san, i ye kologɛlɛya waleya dɔ kɛ seko ni dɔnko donni na ba la, ani wari
donni an danbe sankɔrɔtali dafɛ.
KA BƆGƆLAN LAKANAN- Suleyimani Goro ye bololabaarakɛla ye,
min ka dilannikɛyɔrɔ bɛ Misabugu, Bamakɔ faaba komini 6nan na ; tɔn min bɛ
wele « bɔgɔ danbe », o ɲɛmɔgɔ don, bɔgɔlanko jɛkulu min fana bɛ wele
« Kasonane », o tɔnden fana don. Ale y’a jira ko a jɔrɛlen don
bɔgɔlan sininama na. A ko bololabaarakɛla ba caman da hirimɛ dulonnen don baara
in na, nka, ko jula minnu bɛ taa fotokopiw ta kɔkan ka na, olu de bɛ baara in
nafa sɔrɔ kosɛbɛ ka tɛmɛn olu kan ; sabula ko damakɛɲɛbaliya bɛ a sɔrɔ
jɔlɔkɔ kɔnɔ. Suleyimani Goro bɛ baara in na a ko a san 60 ye nin ye. A ka fɔ
la, izinin bɛ bɔgɔlan hakɛ min dilan lɛrɛ kelen kɔnɔ, bololabaarakɛla bɛ
dɔgɔkun kelen k’o kan. Nka ko danfara ye u cogoya ye. An taw de ka ɲin, wa si
b’u la ka tɛmɛn izininw taw kan.
A ko fana, ko bolobaara kɛlen bɛ warisɔrɔsira ye bi. A ko an bɛ don min na,
« GPS » dɔrɔn de bɛ se ka bɔgɔlan tagan yeeleli ma. Mɔgɔ min jigi bɛ
(OAPI) ka yamaruya sɔrɔli kan, o miiri la k’o dɔrɔn bɛ se ka yɛlɛma don kow
cogoyaw la. Mamadu Mɛnkɔrɔ Tarawele, ni Mali bololabaarakɛlaw ka soba
(APCMM) ɲɛmɔgɔ don, o ko kasaara masumannen don. Ale bolo, dɔnko kɔrɔ in, n’a
lakodonnnen bɛ kosɛbɛ ni bugunnatigɛli ye, o lonpolanpannen don kɔkan bɔgɔlanw
kɛli fɛ k’an ka jamana labɔ ; kɛrɛnkɛrɛnnenya la bɔgɔlan minnu bɛ bɔ Azi
gun kan, Siniwajamana na.
O waleya in kɛlen bɛ sababu ye ka sugu tiɲɛ Mali bololabaarakɛlaw bolo. Olu
bololabaarakɛla hakɛ minnu tun bɛ taa n’u ka fɛn dilannenw ye yɔrɔ minnu na
diɲɛ ɲɛfɛ, i n’a fɔ Etazuni, bi, o 60 fo 80% tɛ baara la bilen. A ko fo mɔgɔw
k’a dɔn, ko laadalafini kelen o kelen bɛ feere, denbaya dɔ da hirimɛ b’o la, wa
mɔgɔ caman wɛrɛw b’u ta sɔrɔ o sɔrɔ jɔlɔkɔ kɔnɔ. (APCMM) ɲɛmɔgɔ in bɛ wele bila
jamana ɲɛmɔgɔw ma, u ka bɔgɔlan dunan ladonni kɔn an ka jamana kan. A k’o bɛ
sɔn ka kɛ sababu ye k’an ka bɔgɔlan lakanan. O tɛ Mali fini taganni dama ye dɛ,
an cɛn, an bugunnatigɛ ani denbaya ba caman min dahirimɛ dulonnen bɛ baara in
na, olu lafasali fana don.
Walasa ka se ka bɔgɔlanko labɛn ani k’a lakanan, cakɛda min ɲɛsinnen bɛ
izininko tigiya jateminɛ ma Mali kɔnɔ n’o ye (Cemapi) ye, o ɲɛmɔgɔ Kunta Alimukutari
Baba ye ɲɛfɔli kɛ izinin ka taamasiyɛn ani tigiya jɔyɔrɔ kan. A ko jɛkulu dɔ
sigira senkan taamasiyɛnko kama, bololabaarakɛla suguya bɛɛ dɔ mɔgɔ b’o jɛkulu
kɔnɔ. O de bɛ jɛn di yamaruyasɛbɛnw ni lakodɔnsɛbɛnw cogoyaw kan, sanni u ka
latɛmɛn (OAPI) ma jamana ka « titiri » sɔrɔli la. A y’a jira ko o
taamasiyɛn in nafa ka ca, fɛn dilannen bugunnatigɛli, a lakodɔnni don faso kɔnɔ
ani kɔkan, a b’a to fɛnw taayɔrɔw ka dɔn ani ka dɔ fara u yanga kan. A ko bi,
bolola bɔgɔlan dilannen ka ɲin ka tɛmɛn izinin ka dilannen kan. « Titiritigi »
bɛ se ka mɔgɔ wɛrɛ bali k’a ka fɛn dilannen ɲɔgɔnna dilan.
Kunta Alimukutari Baba ye hakililajigin kɛ, ko yɔrɔ dantigɛlen dɔw la, i n’a
fɔ Bajangara, Kɔlɔkanin walima Sikaso, olu lakodɔnnen bɛ n’u ka bɔgɔlanw
cogoyaw ye. Olu bɛ se k’u ka fɛn dilannenw lakanan ani k’u don ba la n’u
feereli ye kɔkan. O siratigɛ la, u bɛ bɔgɔlan suman dɔlɔw cogoyaw ma, ka da a
kan ko danbe wɛrɛ tɛ bɔgɔlan na, n’a tɛ a bɔyɔrɔ bugunnatigɛ. A sinsinna
bololabaara nafa kan, ko izininko yiriwali baju don. Yiriwali bɛɛ bɛ daminɛ ni
bololabaara ye.
Jamana min b’a fɛ ka yiriwa, o ka kan k’a ka izininko tigiya lakanan, ka sira
da ladegew ɲɛ. Ladegeli de bɛ fɛn dawula bɔ a la, ka baarakɛlaw bɔnɛ u ka
sɔrɔta la, ka sannikɛlaw fana malasa. A bɛ fɛn tigiba-tigibaw kɔli sanni na. Ka
ladegeli kɛ k’a sɔrɔ o yamaruya ma di i ma a tigi fɛ, o ye garan donnen ye
bɔgɔlanko yiriwali la.
Burukina Faso fana tun bɛ nin cogoya kelen na u ka «Faso dan fani» na. Nka yen jamana ɲɛmɔgɔw ye fura sɔrɔ u ta la joona. San 2024 zanwuyekalo la, olu ye kɔkan bɔgɔlan ladonni kɔn u ka jamana kan. Bi, «Faso dan fani» bɛ don Burukina Faso jamanaden bɛɛ fɛ. Gɔfɛrɛnaman minisiriw, gɔfɛrɛnaman baarakɛla tɔw, faama ni faantan, cɛ ni muso, denmisɛn ni maakɔrɔ, a bɛɛ bɛ faso fini don.
Dɔkala Yusufu Jara
Walasa ka se ka dɔ fara jago ni baarabaw kɛli fanga kan diɲɛ silamɛdiinɛ tɔnba ni silamɛdiinɛ cakɛda min ɲɛsinnen bɛ jago yiriwali ma, ni jago ni izininko minisiriso ka jɛɲɔgɔnya ye, u bɛna baarabaw kɛli Afiriki kɔnɔ, o lajɛba 1lɔ kɛ k’a daminɛ desanburukalo tile 2 la ka s.
Sɛtanburukalo tile 22 wulikajɔw labɛn hukumu kɔnɔ jamana lakananbaaw fɛ, lakananbaaw ɲɛmɔgɔba ye laseli kɛ, k’a jira ko sira dɔw bɛ ka tigɛ Bamakɔ kɔnɔ, a daminɛna bi tarata la sɛtanburukalo tile 16 san 2025 sɔgɔmadaw fɛ..
Minisiriɲɛmɔgɔ ye balikukalan tɔgɔladon laɲɛnamayali lajɛ ɲɛmɔgɔya kɛ Bamakɔ lajɛkɛsoba Seyisebe (CICB) la. A ye hakililajigin kɛ, ko an bɛ don min na, a fasoden ɲɔgɔn ba caman ye balikukalan kɛ k’a sababu kɛ gɔfɛrɛnaman, sigidaw ani jɛɲɔgɔnw yiriwaliko la, olu ka c.
Kojugubakɛlaw b’a la ka bin tajidoni kamiyonbaw ni « Jara taransipɔri » kaarebaw kan sisan k’u tajiw bɔ. O ye k’a ɲinin ka jamana nafoloko don nkalama na. Ka da u ka nin binkannibaw kan, jamana lakananbaaw fana jɔlen b’u ɲɛ k’u ŋaniya jugu jigin u yɛrɛ kɔnɔ.
Supɛri kupu Asimi Goyita dako 5nan finali tanna kunun kari sɛtanburukalo tile 7 san 2025 Mamdadu Konate tɔgɔla farikoloɲɛnajɛkɛnɛ kan. A tun bɛ marayɔrɔ fila balontantɔnw cɛ : Kulukɔrɔ ani Moti. Moti delila k’a ta san 2022, Kulukɔrɔ tun delila k’a ta san 2024. Nin sen in na, Ku.
Kalanko minisiriso ye nin kunnafoni in lase kunun araba sɛtanburukalo tile 3 san 2025.
