Yɛlɛma kuraw bɛ sira ɲuman kan dugujukɔrɔfɛnko nasira la. Cakɛda caman b’a la ka yɛlɛma dugujukɔrɔfɛnko san 2023 sariya kan ; wa u bɛɛ y’a jira k’u bɛ sigida kɔnɔko taabolo labato. Ani fana, an ka dabali tigɛlen bɛ ka kologirinya ni siniɲɛsigi dugujukɔrɔfɛnko kɔlɔsili jɛkulu kɛrɛnkɛrɛnnen sigili ye senkan ani komisariya dɔ, min ɲɛsinnen bɛ dugujukɔrɔfɛnko baara kɛtaw ma. Nin kunnafoni ninnu lasera dugujukɔrɔfɛnko minisiri Pr Amadu Keyita fɛ, Mali ka lagamuni ni gansili cakɛda Amapu kunnafonidisɛbɛnka « Esɔri » kunnafonidila dɔ ka ɲininkali caman senfɛ
Esɔori : An bɛ se ka mun kɔlɔsi dugujukɔrɔfɛnko sariya kura waleyali la sigida kɔnɔko kan, san kelen, jɛn kɛlen n’a ye ?
Pr Amadu Keyita : An ka jamana ye hakilila in ta san 2023, ka jɛn ni dugujukɔrɔfɛnko sariya ye, ani, nin y’a siɲɛ fɔlɔ ye an ka tariku kɔnɔ, sariya ka ɲɛsin sigida ma. Ninnu ye yɛlɛmaba ye, minnu kofɔlen don jamana jɔli kura ka yecogo kɔnɔ. Sariya fila in dabɔra fasojama haminankow waleyali kama, o min dantigɛra sigikafɔba senfɛ, jamana jɔli kura kama, ani u labɛnna walasa ka se ka siniɲɛsigi kura di Malidenw ma u ka dugujukɔrɔfɛnw tɔpɔtɔli la.
O la, yɛlɛmani don, min bɛ na ni jigisigi ye ani ka dusu don an kɔnɔ, hali ale yɛrɛ min ye minisiri ye ka ɲɛsin dugujukɔrɔfɛnko ma, ka baara kɛ a waleyali kama O siratigɛ la, san 2024 zuluyekalo la, dugujukɔrɔfɛnko sariya waleyali dekere tara ka ɲɛsin sigida kɔnɔko ma, ka jɛn n’o ye. O b’a jira ko kɛnɛ in tɛ jaabiw dawaati ye fiɲɛ na dabali kura ninnu waleyaliko la ; nka, ko jigisigi b’an ye n’u waleyara a ɲɛma, Mali bɛna wasa ni dugujukɔrɔfɛnw farali ye faso sɔrɔ kan, yiriwali ɲɛtaa ka sabati.
Ani fana, ɲinɛ man kan ka kɛ dugujukɔrɔfɛnko baaraw kɛbaaw bɛnni kan a ko la. O de kosɔn dugujukɔrɔfɛnko cakɛda caman, fɔkabɛnw kɔfɛ, u labɛnnen don ka yɛlɛma san 2023 sariya in kan, ani k’u kandi sigida kɔnɔko dabali tigɛlenw waleyali kama.
Esɔri : Maliden bɛɛ ɲɛna, cakɛda min ɲɛsinnen bɛ dugujukɔrɔfɛnw ɲininni an’u bɔli ma Mali kɔnɔ (Sorem), o ka baaraw daminɛni senna ka suman. Mun de ka kan ka kɛ bi, min b’a to o cakɛda in bɛ se ka baara kɛ a ɲɛma ?
Pr Amadu Keyita : O ye kɔlɔsili ye, min tɛ ko kunkanko bɛɛ ta ba la, ani baara kɛta minnu bɛ sen na walasa (Sorem) ka se k’a disi da waati gɛlɛyaw la. O de kosɔn, faso ka cakɛda in, n’o ye (Sorem) ye,n’a sigira senkan san 2022 utikalo la, furancɛlafanga jamanakuntigi Kolonɛli Asimi Goyita ŋaniya b’a kɔnɔ, ka gɔfɛrɛnaman bila ɲininni cɛmancɛ la, ka dugujukɔrɔfɛnw bɔ ani k’u sannifeere kɛ.
A waleyali
ye dugujukɔrɔfɛnko minisiriso kundonni ye. O cakɛda in ɲɛnabɔlikulu y’a ka laadalatɔnsigi 2nan kɛ zuluyekalo
tile 25 san 2024 ;
minisirilajɛ ye a ka baara
kɛli yamaruyasɛbɛn di a ma kɔsa in na sanu ɲininni na Ntahaka kɛnɛ dɔ kan, min fiyɛ ye 97,41 km²97,41 ye, Ntiliti sɛrɛkili kɔnɔ Gawo mara la. Jate minnu sɔrɔla dugujukɔrɔfɛnw ɲininni kɔnɔ
Guruma tilebinyanfan fɛ,
o sera k’a to an ka se k’a dɔn
ko nafa bɛ baara in
na ; kɛrɛnkɛrɛnnenya la Ntahaka ta ; ani (Sorem)
jilajalen don ka dɔ
fara ɲininni fanga
kan, min b’a to a ka se ka dugujukɔrɔ nafolomafɛnw bɔli baaraw daminɛ don nataw la,
Mali fasojama ka nafa kama.
A bɛ timinandiya
fana na, o bɛ dɔgɔkun damadɔ bɔ, ka sigicogo ɲinin dugujukɔrɔfɛnw dala gɛlɛya bɛ minnu bɔli la an ka jamana kɔnɔ. O dɔ ye Morila damanda ye ; o min
bɛna di (Sorem)
ma, walasa tɛmɛn ka se ka kɛ n’o sanubɔbaaraw ye gɛlɛya kɔfɛ, gɛlɛya min sababu kɛra a bɔli cakɛda yɛrɛ ye. O tun ye Ɔsitarali cakɛda dɔ ye. A bolofɛnw bɛna latɛmɛn (Sorem) ma. Gɔfɛrɛnaman bɛna a jilaja ka waleya nafamaw sigi
senkan, min b’a to (Sorem) ka se k’a ka baara kɛ nɔgɔya la.
Esɔri : Aw bɛ dankan jumɛn na sanu yeeleli poroze sigili la senkan ?
Pr Amadu Keyita : O ye poroze ye, min b’an ni Irisijamana cɛ jɛɲɔgɔnya kɔnɔ dugujukɔrɔfɛnko nasira la ; koba don labɛn sabatili ani dugujukɔrɔfɛnw tɔpɔtɔli la. A bɛ se ka kɛ aw t’a dɔn ko tɛmɛnsira in laɲinin laban ye sanu min bɛ bɔ Mali kɔnɔ, a ka bayɛlɛma jamana kɔnɔ cogoya ɲuman na.
Tɛmɛnsira don, min bɛ ka taa ɲɛ, min tɛ ɲɛ jɛkabaara kɔ a dakun caman na. Gɔfɛrɛnaman ye dugukolo taari 10 di o poroze in ma sanu yeeleli izini sigiyɔrɔko kama, ani k’a jɔli bisigiyalen jaw labɛn. Bɛnkan minnu tara fan fila cɛ baaraw kɛcogo la, o bɛ bolo kɔrɔ.
An jɛɲɔgɔn Irisijamana b’a kow kɔlɔsi, min b’a to an ka jamana bɛ se ka san 60 ɲɔgɔnna sɔrɔ sanubɔ la yen, a bɛna jɔ k’a kɛ i n’a fɔ diɲɛ sanuyeele izini dɔw cogoya.
Esɔri : Fɔkabɛn kura bɛ ka kɛ Gulamina « litiyɔmu » bɔli bɛnkansɛbɛn cogoya kan ; o de kosɔn gɔfɛrɛnaman ani Malidenw ka cakɛdaw sen bɛna don a la ka se fo 35% ma ; kasɔrɔ a tun tɛ tɛmɛn 20% kan bɛnkansɛbɛn fɔlɔ kɔnɔ. O niyɔrɔ in jɔyɔrɔ bɛna kɛ mun ye sɔrɔko la ka ɲɛsin Mali foroba kɛsuw ma ?
Pr Amadu Keyita : Ne b’a fɛ fɔlɔ, ka foli di Mali gɔfɛrɛnaman ma, o bɛnkan kura in kama ani Gulamina « litiyɔmu » bɔli poroze kama. Sabula ale ye Afiriki ani diɲɛ litiyɔmubɔ porozebaw dɔ ye. Jamana ka fɛɛrɛ min ɲɛsinnen bɛ sɔrɔ bolofara cayali ma, a b’o kofɔ ; wa o de ɲininnen don an ka jamana dugujukɔrɔfɛnw bɔli la.
Walasa ka segin i ka ɲininkali ma, a ka ɲi ka segin ka kɛmɛsarada jate kofɔlenw lajɛ kokura ; sabula olu ye dugujukɔrɔfɛnko bɛ se, ka sin ka nafa min ladon dɔrɔn, niyɔrɔko ta fanfɛ, ka ɲɛsin gɔfɛrɛnaman ani Malidenw ka cakɛdaw ma, minnu sen b’a kow la. O siratigɛ la, a kɔlɔsira k’a bɛna dɔ fara gɔfɛrɛnaman ka baarakɛnafolo hakɛ kan ni sefawari miliyari 100 ye san o san. Nka, n b’a fɛ ka fɛn min faranfasiya, Gulamina litiyɔmu bɔli poroze bɛna nafa ladon cogoya wɛrɛw la, ni dɔ farali ye dugujukɔrɔfɛnko ni kuranko yiriwali, siradilan ni taamakow musaka kan, ka fara sigida yiriwali kan. Jigi bɛ sefawari miliyari 250 sɔrɔli kan o kama Malidenw ka cakɛdaw bolo, minnu sen b’a kow la ani ka baara di mɔgɔw ma ka caya, Bugunin mara kɔnɔ.
Ne bɛ hakililajigin kɛ fana, ko daman in bɛ bɔ Siniwajamana cakɛda « Ganfeng Lithium Co » fɛ. O cakɛda in ye litiyɔmu sɔrɔbaaba ye. Litiyɔmu de bɛ kɛ ka batiri kolo gɛlɛnw dilan ; fɛn wɛrɛw bɛ yen, minnu bɛ dilan ni litiyɔmu ye. Nin poroze in sababu la Mali bɛna litiyɔmumafɛnw dilanni izini jɔ, ka baara daminɛ yanni ka san 2024 in foori. O ye siniɲɛsigi baara ditɔ ye mɔgɔ ba caman ma, ani sigida minnu tɛngunnen bɛ poroze in yɔrɔ la, k’olu yiriwa.
Esɔri : Yala se bɛ gɔfɛrɛnaman ye ka ye bɔli dakun bɛɛ la, walasa ka litiyɔmu daman nafa jɔnjɔn dantigɛ wa ?
Pr Amadu Keyita : Baara don, min bɛ mɔɔnɔbɔ ka taa anw bolo ani Malidenw ka cakɛdaw bolo ? Dugujukɔrɔfɛnko minisiriso wajibiyalen don k’a janto bɔli kɛcogo ɲuman na ; wa dugujukɔrɔfɛnko sariya kura in bɛ minisiriso in n’a jɛɲɔgɔn minisiriso tɔw wuli ka jɔ kɔlɔsili kama jamana fan bɛɛ fɛ.
O la, an ka gɔfɛrɛnaman ka kan ka dabali bɛɛ sigi senkan dugujukɔrɔfɛnko cakɛdaw kɔlɔsili kama ; min b’a to sɔrɔ hakɛ min bɛ labɔ kɔkan o ka se ka dadɔn, ani bɛnkanw labatoli ; kɛrɛnkɛrɛnnenya la, sigida n’a lamini lakananni sariya. O de ye yɛlɛma kɔrɔ ye fangabulonko la, an ye min sennaminɛ, min b’a to an ka cakɛdaw ka se ka laɲinin sabati nin ko nafamaba in na an ka jamana ma.
Esɔri : Yala an bɛ se k’a jate, ko bolonɔ bilali, minisiriɲɛmɔgɔ fɛ, cakɛda « Tassiga » ka manganɛnsi bɔli sariyasɛbɛn na, k’a bɔ o bolo, o ye yɛlɛmaba ninnu kɔlɔlɔ dɔ ye wa ?
Pr Amadu Keyita : N b’a fɛ fɔlɔ, k’a jira ko an ka laɲinin tɛ ka mɔgɔw ka dugujukɔrɔfɛnko yamaruyasɛbɛnw bɔ a ma. O bɛ siga don damanko sɔrɔ jɔlɔkɔ la, ka siga don cakɛda minnu sen b’a kow la, olu la, ka fara sigida minnu b’a lamini na.
Nka, a mana kɛ cogo o cogo la, a wajibiyalen don anw ma, k’an janto sariya min bɛ sanga la Mali kɔnɔ, o labatoli la. Kabini sisan, ni cogoyaw sigira senkan majɛ juguw kɔlɔsili kama ani bɛnkan min bɛ gɔfɛrɛnaman ni sanubɔ cakɛdaw cɛ, a ɲininnen don an fɛ, an ka sariya boli a cogo la.
« Tassiga » daman na, o min latɛmɛnna cakɛda « Metal Mass PTY Ltd » ma kabini san 2011 zuluyekalo la, dugujukɔrɔfɛnko minisiriso ye ko dɔw kɔlɔsi, minnu b’a wajibiya ka baara bɔɔsi joona kasɔrɔ fiɲɛ ma bila yamaruyasɛbɛn na. Nin ta la, an b’a fɛ ka jamana ani jamanadenw nafaw lakanan.
Esɔri : Kunnafoniw y’a jira ko sanu caman labɔra kɔkan dogo la. Gɔfɛrɛnaman fana dɛsɛlen don k’a tɛgɛ da a ka sɔrɔw kan dugujukɔrɔfɛnko cakɛdaw bolo. Aw b’a fɛ ka dabali jumɛn tigɛ, min b’a to bin bɛ dɔgɔya ?
Pr Amadu Keyita : Sanu ye bɔcogo saba ye Mali kɔnɔ ka kɛɲɛ ni dugujukɔrɔfɛnko sariya ye. Damandaba, damanda fitinin ani bololasanubɔ. Sanubɔ fɛn o fɛn mana kɛ nin cogoyaw kɔfɛ, o ye sariya sɔsɔli ye ; wa dugujukɔrɔfɛnko sariya b’o tigilamɔgɔw walima o cakɛdaw sɛbɛkɔrɔ ɲangi.
N b’a fɛ k’a faranfasiya, ko an ka dabali tigɛlen bɛ ka kolo girinya ni dugujukɔrɔfɛnw kɔlɔsili cakɛda kɛrɛnkɛrɛnnen dɔ sigili ye senkan ani komisariya dɔ, min b’a janto dugujukɔrɔfɛnko baara kɛtaw jateminɛni na. O jɔsen fila ka baara bɛna kɛ gɛrɛntɛ sigili ye sariya sɔsɔbaaw kan ni ɲangiliw ye. Jɔsen sabanan ɲɛsinnen bɛ bilasirali ani bololasanubɔ baaraw kɔlɔsili ma ; o fana bɛna sigi senkan.
Nin jɔsen ninnu ka kɛtaw bɛna a to yɛlɛma ɲuman ka se ka don dugujukɔrɔfɛnw kɔlɔsili la ani ka Mali fasojama nafaw lafasa.
Ne bɛ gɔfɛrɛnaman ka yɛrɛdi kofɔ dugujukɔrɔfɛnko lasaniyani na, ni yɛlɛma donni y’a sariya la, ani ka jɛ ka kɔlɔsili ni gɛrɛntɛw kɛ , n’a tɛ ɲɛ o kɔ.
Esɔri : Siniɲɛsigi baarabaw ye jumɛnw ye dugujukɔrɔfɛnko la ?
Pr Amadu Keyita : An mako bɛ, yɛlɛma donni dugujukɔrɔfɛnko cogoya la, o hakilila dafali la ni dugujukɔrɔfɛnko minisiriso ka cakɛda dɔw mabɛnni ye ; k’a daminɛ dugukolo cogoya ni dugujukɔrɔfɛnw ɲɛmɔgɔsoba (DNGM) la, walasa ka se k’o fanga bonya ka kɛɲɛ ni yɛlɛma kura minnu donna san 2023 dugujukɔrɔfɛnko sariya la ka ɲɛsin sigida kɔnɔko ma.
O siratigɛ la, an sɛbɛ donnen bɛ kosɛbɛ dafali min
daminɛna (Sorem) na,
n’o bɛ ka waleya ni
Morila damanda baara wulili ye kokura ani Ntahaka ta baara daminɛni. O senfɛ, gɛlɛya bɛ damanda minnu kan, an bɛ to olu kɔlɔsili la, min b’a to mɔgɔw ka baaraw kana tiɲɛ, ani
ka tɛmɛn ni sanubɔ ye u la.
Dɔkala Yusufu JARA
Ɲininkaliw kɛra Isa DANBƐLƐ fɛ
Rédaction Lessor
Minisirw y’u ka laadalatɔnsigi kɛ juma zuluyekalo tile 04 san 2025 Kuluba, jamanakuntigiso la. A ɲɛmɔgɔya tun bɛ furancɛlafanga jamanakuntigi Zenerali darimɛ Asimi Goyita bolo..
Bɛnkansɛbɛn bolonɔbilalen kɔ jamana fila in cɛ Musuku, Wiladimiri Putini ni Asimi Goyita taara Kazan, « Tatarstan » lajɛ walasa ka taamasiyɛnba di Mali ŋaniya la nafoloko jɛkabaara yiriwali kama ni irisila n’a tɔndenjamanaw ye.
Bɛnkansɛbɛn bolonɔbilalen kɔ jamana fila in cɛ Musuku, Wiladimiri Putini ni Asimi Goyita taara Kazan, « Tatarstan » lajɛ walasa ka taamasiyɛnba di Mali ŋaniya la nafoloko jɛkabaara yiriwali kama ni irisila n’a tɔndenjamanaw ye.
Waatiba foroba taama in kɔnɔ Irisila : Ɲɔgɔnye Asimi Goyita ni a tɔɲɔgɔn Irisila jamanakuntigi Wiladimiri Putini cɛ. U jamanakuntigi fila ka tɛgɛdiɲɔgɔnma jɛlen kɛra Kɛrɛmulɛn bisimilaso kɔnɔ nɛgɛ kanɲɛ 16 Musuku lɛrɛ la..
Jigisigi la, dɔ farali siraw kan Mali ni Irisi cɛ, nin taama in bɛ o hukumu kɔnɔ ani jɛɲɔgɔnya bolofara cayali.
K’a daminɛ nowanburukalo nata in tile 3 la ka se a tile 27 ma, cɛ ntolantanna minnu si hakɛ tɛ san 17 bɔ (U-17), olu tɔgɔla kupudimɔni bɛna kɛ Katari. Mali bɛ ye o kɛnɛ kan. A delila ka se fo o finali ma san 2015..
