
Don
baara bolodalenw fɛsɛfɛsɛlen kɔfɛ, minisirilajɛ :
- jɛnna
ni sariya poroze dɔw ye ;
- ka mɔgɔ
dɔw sugandi ka bila jɔyɔrɔ dɔw la ;
- ani
ka kumaɲɔgɔnya dɔw lamɛn.
SARIYAKOW NI TAABOLOKOW DAKUN NA
1. Nafoloko ni wariko minisiri ka laselisɛbɛn
kunkan, minisirilajɛ ye dekere poroze dɔ ta, min bɛ jamana sendoncogo dantigɛ
Faso ka sɛnɛ yiriwali banki (BNDA) manankun na. Sigilen senkan ni sariya
n°81-08/AN-RM min tara feburuyekalo tile 11 san 1981 ye, Faso ka sɛnɛ yiriwali
banki laɲinin ye k’a seko jira fɛɛrɛko la ani/walima wariko la poroze suguya bɛɛ
waleyali la ka ɲɛsin sɔrɔ yiriwali ɲɛtaa ma, kɛrɛnkɛrɛnnenya la wula kɔnɔ
baaraw, sɛnɛ sɔrɔ walima kungo sɔrɔ, mɔnni, soko ani bololabaara yiriwali wula
kɔnɔ, o sɔrɔfɛnw bayɛlɛmani n’u sannifeere. A manankun sefawari miliyari 61,6
dantigɛlen na, Mali niyɔrɔ ye 77,33% ye, a tɔ 22,67% ye Faransi yiriwaliko cakɛda
niyɔrɔ ye.
Faransi
yiriwaliko cakɛda, ka kɛɲɛ ni bɛnkan min bolonɔbilala u cɛ manankunko la ani a
fɛɛrɛ tigɛlen waleyali la waati kuntaala jan kɔnɔ ka sinsin kɛrɛnkɛrɛnnenya la
a jɔyɔrɔ kan jurudon na ani jɛɲɔgɔnw fɛɛrɛko ni wariko la, a y’a ŋaniya ka jɛn
a niyɔrɔ kɔ banki manankun na.
Faransi
yiriwaliko cajkɛda ka nin ŋaniya in Mali jɛnna n’o ye, wa a yɛrɛ y’i kun don o
kɔrɔ. Dekere poroze in, jɛn kɛra ni min ye, a bɛ Mali sendoncogo dantigɛ Faso
ka sɛnɛ yiriwali banki manankun na, k’a niyɔrɔ hakɛ bɔ 77,33% la ka se 100% ma
ani ka bolo bɔcogo dantigɛ manankun na.
2. Kɛnɛyako ni hadamadenya yiriwali
minisiri ka laselisɛbɛn kunkan, minisirilajɛ jɛnna ni :
a. ɔrɔdonansi poroze dɔ ye min bɛ yɛlɛma
don ɔrɔdonansi n°2022-005/PT-RM min tara feburuyekalo tile 22 san 2022 ka faso
ka kiimɛni ani kɛnɛyasow dayɛlɛli yamaruya sɔrɔli cakɛda sigi senkan ;
b. dekere poroze dɔ min bɛ faso ka kiimɛni
ani kɛnɛyasow dayɛlɛli yamaruya sɔrɔli cakɛda sigicogo dantigɛ. Faso ka kiimɛni
ani kɛnɛyasow dayɛlɛli yamaruya sɔrɔli cakɛda sigira senkan ɔrɔdonansi n°2022-005/PT-RM
min tara feburuyekalo til 22 san 2022, o fɛ. A ka baara ye ka kiimɛni kɛ ani ka
yamaruya di kɛnɛyasow dayɛlɛli la.
San
2022 feburuyrkalo tile 22 ɔrɔdonansi tun ma ɲɛsigili kɛ dabali dɔ tigɛli la
kiimɛni ani yamaruya dili waleyali tɛmɛnsira la a ɲɛma. O la, a ɲuman tun ye ka
yɛlɛma don o ɔrɔdonansi in na ka ɲɛsigili kɛ dabali dɔ tigɛli la ani ka kiimɛni
nani kɛnɛyasow dayɛlɛli yamaruya dicogo la.
Sariya
poroze ninnu, jɛn kɛra ni minnu ye, u bɛ faranfasiyali kɛ nin cogow la :
- kiimɛni
ani yamaruya dikun ;
- kɛnɛyaso
suguya minnu ka kan ka kiimɛ ani ka dayɛlɛli yamaruya sɔrɔ ;
- kiimɛni
ani yamaruya dili kɛnɛsow dayɛlɛli la o tɛmɛnsiraw ;
- sɔn
kɛcogo laselisɛnw na kiimɛni kan an’u gansicogo ;
- yamaruya
dili kɔlɔsicogo.
MƆGƆ DƆW SUGANDILI KA BILA JƆJƆRƆ DƆW
LA
Minisirilajɛ
ye mɔgɔ dɔw sugandi ka bila nin yɔrɔ ninnu na :
KƆKANKOW NI DIƝƐ TƆNBAW CƐ KOƝƐNABƆ
MINISIRISO
- Lafasali
ɲɛmɔgɔ Mali ka lasigidenso la Abuja :
Kolonɛli
Dirisa KƆNƐ.
- Lafasa
ɲɛmɔgɔ Mali ka lasigidenso la Konakiri :
Kolonɛli-mazɔri
Modi WATARA.
KUMAƝƆGƆNYAW DAKUN
1. Minisiriɲɛmɔgɔ ye minisirilajɛ ladɔnniya,
a yeli la diɲɛ tɔgɔla bolofɛn kɛnɛ kan OSAKA san 2025, Zapɔn, k’a daminɛ zuluyekalo
tile 30 la ka se utikalo tile 4 ma san 2025 ani diɲɛ tɔnba ka lajɛba 3nan na kɔgɔjintanjamana
minnu bɛ yiriwali sira kan olu kunkan. O lajɛba kɛra Awaza, Turukimenisitan, k’a
daminɛ utikalo tile 5 la ka se a tile 8 ma san 2025.
Diɲɛ tɔgɔla
bolofɛnjira senfɛ OSAKA san 2025, minisiriɲɛmɔgɔ ye ninnu ɲɛmɔgɔya kɛ :
- Bisinɛsi
forɔmu Mali-Zapɔn lajɛ 1lɔ ni barosigiw kɛra nin masalakun kan : « Baara
kɛli Mali la, yiriwali ni bolo kɔrɔ ta ye : Mali bɛ i n’a fɔ baaratigiw kunsinyɔrɔ
kɛrɛnkɛrɛnnen Afiriki tilebinyanfan fɛ » ani makoɲininlajɛw Mali ni Zapɔn
julabaw cɛ ;
- Mali
tɔgɔla don kɛrɛnkɛrɛnnen sigira senkan, kɛrɛnkɛrɛnnenya la ni Mali ni Zapɔn
darapow yɛlɛnni ye, ɲɛnajɛw ani Mali, Burukina Faso ni Zapɔn ka bolofɛnjirayɔrɔw
lajɛli. Taa kɛra cakɛda « Panasonic » dagayɔrɔ lajɛ. O min ɲɛbɔlen bɛ
Mali litiyɔmu fɛ izinin dɔ sigiliko la batiri solɛriw dilanni kama. O senfɛ a
y’a ɲinin cakɛda in ɲɛmɔgɔw fɛ u ka na jateminɛtaama na Mali kɔnɔ. Baaraw kɔnɔnan
na, minisiriɲɛmɔgɔ ye lajɛ kɛ ni Maliden minnu sigilen bɛ Zapɔn.
Turukmenisitan,
diɲɛ tɔnba ka lajɛba senfɛ kɔgɔjintanjamana minnu bɛ yiriwali sira kan, o kɔrɔfɔw
senfɛ, minisiriɲɛmɔgɔ ka kuma kɔnɔ, a ye AES kɔnfederasɔn kumakan lase.
Ɲɔgɔnyew
nasira la, a ni saheli kungo kɔnfederasɔn minisiriw ye ɲɔgɔnye kɛ, a ni
Turukimenisitan jamanakuntigi fana ye ɲɔgɔnye kɛ. A ye Zenerali darimɛ Asimi
Goyita AES kɔnfederasɔn ɲɛmɔgɔba ka foli kɛrɛnkɛrɛnnen lase o ma.
2. Kɔkankow ni diɲɛ tɔnbaw cɛ koɲɛnabɔ
minisiri ye minisirilajɛ ladɔnniya lajɛ dɔ kɛli la faraɲɔgɔnkankulu fɛ Emira
arabu Uni ni Mali cɛ, min bɛna kɛ utikalo tile 18 nata san 2025 Abu Dabi.
O lajɛ
in, n’a bɛna kɛ ka tugu kow daminɛni lajɛ la min kɛra Abu Dabi desanburukalo
tile 18 san 2018, a b’a ɲinin ka dɔ fara jɛɲɔgɔnyasira fanga kan Mali ni Emira
Arabu Uni cɛ u ka foroba nafakow la.
A bɛ kɛ
cogoya ɲuman ye ka an cɛ jɛɲɔgɔnya sisnin dugujukɔrɔfɛnko izininko la, tile
kuranko la, jagolo la, seko ni dɔnko la, dilannikɛ izininko la, sumanw bayɛlɛmani
na, yɔrɔw sɔgɔli ka bila ɲɔgɔn na ani baara kɛtaw la. Maliden ani Emira Arabu Uni
jamanadenw bɛna siniɲɛsigikow fɛsɛfɛsɛ dɔ faracogo la jɛɲɔgɔnyasiraw fanga kan
kɛnyɛrɛye kunda fan fila bɛɛ fɛ.
O faraɲɔgɔnkankulu
in jɛkabaarako la, a bɛ jɛɲɔgɔnya bolofara cayali kɔnɔ diɲɛ kɔnɔ Mali fɛ,
walasa ka se ka dɔ bɔ a siriliba la jamana wɛrɛw la. Sɔrɔko ni jagoko jɛɲɔgɔnya
kɔfɛ, faraɲɔgɔnkankulu in jɛkabaarako la Mali ni Emira Arabu Uni cɛ, o bɛ hakililaɲininw
kɛ dipulomasikow ani politikikow kan.
3. Denmisɛnya, farikoloɲɛnajɛ minisiri ka
ɲɛsin fasoden ladamuni ani safoden ɲuman dilanni ma, a ye minisirilajɛ ladɔnniya
diɲɛ denmisɛnya tɔgɔladon laɲɛnamayali la utikalo tile 12 san 2025.
Diɲɛ
denmisɛnya tɔgɔladon ye cogoya ye Mali, Afiriki ani diɲɛ denmisɛnw bolo u
kumakan ka mɛn n’u sendonni ye a ɲɛma baara kɛtaw waleyali la u tɔgɔ la. Masalakun
min sugandira diɲɛmaa fɛ, o kɛra : « denmisɛnw ka baaraw sigidaw la yiriwali kuntaala
jan laɲininw sabatili fo ka tɛmɛn o kan ».
Faso tɔgɔ
la masalakun min sugandira, o kɛra : « denmisɛnw ka fasodenya kandili seko ni dɔnko
donniko la ba la ani ɲɛnamaya cogoya yiriwali bɛn ni fɔkabɛn kuntaala janw kama
». O masalakun in bɛ tali kɛ furancɛlafanga ɲɛmɔgɔw ka kandili la ; olu
minnu bɛ denmisɛnya jɔyɔrɔ lakodɔn foroba politikiw labɛnni kɔnɔ.
Diɲɛ
denmisɛnya tɔgɔladon laɲɛnamayali la san 2025, denmisɛn 300 ni kɔ yera a kɛnɛ
kan ka bɔ Mali marayɔrɔw la :
- barosigw
kɛra dunkafa, lamini lakananni, bɛn ani fɔkabɛn kan ;
- ɲɛnajɛw
kɛli.
4. Sɛnɛ minisiri ye minisirilajɛ ladɔnniya
bolofɛnjira lajɛba dɔ kɛli la « Ko kuraw ani sɛnɛ fɛɛrɛ kuraw sugu, ani sɛnɛ ko
kura jansan Abudulayi TURE » kan, n’o kɛnɛ bɛna sigi ɔkutɔburukalo tile 20 ka
se a tile 24 ma san 2025 Bamakɔ.
Afiriki
tilebinyanfan an’a cɛmancɛ laadibaakulu sɛnɛ ɲɛɲininni an’a yiriwali kama n’a jɛɲɔgɔnw
ye, olu ni ko kuraw ani sɛnɛ fɛɛrɛ kuraw sugu b’a fɛ ka jɛ ka Abudulayi TURE tɔgɔla
jansan lajɛ labɛn.
O senfɛ,
u b’a ɲinin ka lafaamuyali, dusu donni ani lasuli kɛ fo ka se mɔgɔw sɔnni ma ni
sɛnɛ fɛɛrɛ kuraw sigili ye senkan sɛnɛko la ani baloko la Afiriki tilebinyanfan
an’a cɛmancɛyanfan fɛ. O jansannifɛn bɛ di ɲininnikɛlaw/dilannikɛlaw walima jɛkuluw
ma, minnu bɛ baara la kɛnyɛrɛye kɔnɔ walima faso ka cakɛdaw kɔnɔ sɛnɛ ɲɛɲininni
sira kan. O lajɛ in kɛli bɛna se k’a to :
- ka
se ka dɔnniya jɛɲɔgɔnya ani fɛɛrɛw dili ɲɔgɔn ma olu ɲɛtaa sabati sɛnɛko ɲɛɲininni
jɛkuluw cɛ ;
- ka nɔgɔya
don fɛɛrɛtigiw ni sɛnɛ ko kuratigiw ani u labaarabaaw bolo donni na ɲɔgɔn bolo
;
- ka
kuma masalakun nafamaw kan, nɔgɔyaw ni gɛlɛyaw ani sɛnɛko fɛɛrɛ kuraw sɔrɔli ni
u sigili an’u gansili disidakow kan ;
- Ka
lasuli kɛ politiki kandili la walasa ka se ka sɛnɛ ɲɛɲininni senkɔrɔmadon ani fɛɛrɛ
kuraw labaarali tiɲɛnikɛfɛnw ni banaw kɛlɛli la ;
- ka
lasuli kɛ nafako la sɛnɛ baaraw kan denmisɛnw ani baara kɛbaaw bolo kɛnyɛrɛye kɔnɔ.
5. Kunnafoni, numeriki sɔrɔ ani fanga ka
baara yɛlɛma kura minisiri ye minisirilajɛ ladɔnniya :
a. Mali yeli la AfricaCERT lajɛba 13nan kɛnɛ
kan. AfricaCERT lajɛba 13nan kɛra zuluyekalo tile 24 ka se a tile 26 ma san
2025 Ɲame, Nizɛri faaba la. A masalakun kɛra : « AfricaCERT Handshake 25 : An bɛɛ,
Afiriki numeriki basilen kama ». A koba in diɲɛ kɔnɔ, a b’a ɲinin ka hakilila
falen kɛnɛ sabati, dɔ farali la sekow kan ani foroba fɛɛrɛw labɛnni walasa ka
se ka sibɛriko bagabagaliw kunbɛn. Yɛrɛmahɔrɔnya numeriki la, lajɛba in bolo, o
sinsinnen bɛ ninnu kan :
- minɛnko
yiriwali ;
- dɔ
farali sekow kan ;
- Jɛ
fanga bonyani.
Barosigiw
kɛra AES numerikiko minisiriw fɛ nin masalakun kan : « Fɛɛrɛko nɔgɔyaw an’a gɛlɛyaw,
foroba disidakow ani siniɲɛsigiw marayɔrɔ jɛkabaara la ».
Lajɛba
in kuncɛtɔ, nin haminanko ninnu tara : fɛɛrɛw fiɲɛw, lafaamuyali fanga dɔgɔyali,
sekow dɔgɔyali, minɛnw kɔrɔli walima sirili mɔgɔ wɛrɛ la fɛɛrɛko la ani
disidakow sibɛri basigili la.
Laseli
dɔ kɛra min welela Ɲame laseli sibɛri basili ani mɔgɔw kunkan kunnafoniw
lakananni kan, olu de kɛra ka lajɛba in baaraw kuncɛ.
b. Mali kunnafonidi cakɛdaw ka lajɛba
4nan zuluyekalo tile 31 ka se utikalo tile 03 san 2025 Bamakɔ. A kɛra dayɛlɛli,
badenya ani Afiriki kanubaaw ka kandili hukumu kɔnɔ. Cidenw bɔra gun fan bɛɛ fɛ
ka na lajɛba in na, kɛrɛnkɛrɛnnenya la saheli kungo jamanaw ka kɔnfederasɔn ani
cidenkuluba ka bɔ Sɛnɛgali. Sɛnɛgali tun ye jamana kɛrɛnkɛrɛnnen welelen ye. A
masalakun tun ye : « kunnfoniko disidakow erezo sosiyoko tile in na », Nin lajɛ
in senfɛ, a jirala ko kunnafonidi taabolo ye dannaya, kɛtakɛ ani baara kɛcogo ɲuman
ye.
Barosigi
dɔ senfɛ, hakililajigin kɛra ko saheli kungo jamanaw ka kɔnfederasɔn ye yɛrɛmahɔrɔnya
kofɔcogo dɔ ye, ka jɔ n’i yɛrɛ ye fasojama forobako la saheli kungo kɔnɔ. Barosigi
in senfɛ, a jirala fana ko kumaɲɔgɔnya tɛ kunnafonidi fɛɛrɛ dama ye, nka ko fɛɛrɛ
girin don lafasa, dipulomasi ani yiriwali kama.
Lajɛba
kuncɛtɔ, Mali sugandira ka Afiriki kunnafonidilaw ka sow ka lajɛ 1lɔ labɛn.
O kɔfɛ, bonya dara an ka jamana kan, k’a wele Afiriki kunnafonidi cakɛdaw ka
lajɛba 1lɔ la Sɛnɛgali san 2025 ɔkutɔburukalo kɔnɔ.
6. Kɛnɛyako ani hadamadenya yiriwali
minisiri ye minisirilajɛ ladɔnniya :
a. Saheli kungo kɔnfedersɔn hadamadenya
sabatili minisiriw ka lajɛba 1lɔ kɛli la. O lajɛba fɔlɔ in bilala
masalakun min kɔnɔ, o ye : « hadamadenya sabatili politikiw ani hadamadenya
sabatili musakacogo dabaliw AES kɔnɔ : nɔgɔyaw ni gɛlɛyaw, Disidakow ni siniɲɛsigikow
». A laɲinin tun ye ka se ka jaabi jɔnjɔnw mabɛnnen kuntaala janw labɛn
disidakow ɲɛ yɛlɛma ɲuman donni na hadamadenya cogoya la kɔnfederasɔn kɔnɔ.
Kɔnfederasɔn
hamadenya sabatili minisiriw kɔfɛ, Moritani ni Togo taw, Cadi minisiriɲɛmɔgɔ
laadibaa kɛrɛnkɛrɛnnen, baaraw mabɛnbaa minnu bɛ an ka jamana kɔnɔ, hadamadenya
sabatili baaraw mabɛnbaaw, marayɔrɔw kotigiw ani Mali ni diɲɛ dɛmɛndonjɛkulu
minnu bɛ baara kɛ hadamadenya sabatili sira kan, olu fana tun bɛ yen.
Lajɛba
in sera k’a to kɔnfederasɔn hadamadenya cogoya ka se ka jira ani jamana
welelenw taw, ka dɔnniya di ɲɔgɔn ma ani waleya kɛtɛw hadamadenya sabatiliko la
ani ka dabali kuraw dajira sɔrɔfɛnw dili la hadamadenya sabatili baara kɛtaw
musakali kama kɔnfederasɔn kɔnɔ.
b. banako cogoya kan an ka jamana kɔnɔ, kɛrɛnkɛrɛnnenya
la fɛn ma fara sumayaba ka mɔgɔ minɛta hakɛ kan ka sanga ni dɔgɔkun tɛmɛnnen in
ta cogoya ye.
Furacɛlafanga
jamanakuntigi, o n’a ta bɛɛ, a ye wele bila sigidalamɔgɔw ma, u ka bana kunbɛnni
an’a kɛlɛli dabali tigɛlenw labato a ɲɛma.
Gɔfɛrɛnaman sekeretɛri zenerali,
Birama KULUBALI
Sewaliye de lɔrɔduru nasiyonali
Dɔkala Yusufu Jara
Wulikajɔ demokarasiko ani politikitɔn camanko la an ka jamana kɔnɔ, o cɛba dɔ taara i da. Kɔkankow ni diɲɛ tɔnbaw cɛ koɲɛnabɔ minisiri kɔrɔ Cɛbilen Daramɛ fatura kunun utikalo tile 12 Pari, Faransi faaba la k’a si to san 70 la bana kuntaala jan senfɛ. A ka denbaya de ye nin kunn.
Nun donna kunun, furancɛlafanga jamanakuntigi Zenerali darimɛ Asimi Goyita fɛ ; n’o ye faso ka san 2025 fɛɛrɛ tigɛlen ye, k’a ɲinin ka dɛmɛn don dɛsɛbaatɔ miliyɔn 2,3 la baloko la jamana kɔnɔ..
Lamɛnnen kɔ siɲɛ fɔlɔ la juma utikalo tile 1lɔ, minisiriɲɛmɔgɔ kɔrɔ Dr Sogɛli Kokala Mayiga welela kokura k’a lamɛn kunun faso nafoloko an’a wariko kɔlɔsili cakɛda fɛ, ka laban k’a lamara bolo kɔrɔ. Kunnafoni in dira a ka awoka Me Sɛki Umaru Konarɛ fɛ..
Minisiriw y’u ka laadalatɔnsigi kɛ araba utikalo tile 6 san 2025 jamanakuntigiso la Kuluba. A ɲɛmɔgɔya tun bɛ furancɛlafanga jamanakuntigi Zenerali darimɛ Asimi Goyita bolo..
Liputako-Guruma jamanaw ka yiriwali cakɛda bɛ bayɛlɛmani sira kan ka kɛ saheli kungo jamanaw ka kɔnfederasɔn (AES) ka waleyali cakɛda ye. A ɲɛmɔgɔ bɛna kɛ kalo wɔɔrɔ kuntaala kɔnɔ, an Maliden ɲɔgɔn Eli Pɔrɔsipɛri Arama ye..
N’o ye jamanakuntigiso la yiriwaljɛkulu ani fɛɛrɛjɛkulu ye. O fɛɛrɛjɛkulu in dagayɔrɔ bɛna kɛ nafoloko minisiriso ye. O cakɛda fila in bɛna, ka da ɲɔgɔn kan, u wasa don yecogo waleyali kɔlɔsili kɛrɛnkɛrɛnnen na ani porozew waleyali kɔlɔsili la. Jamanakuntigi jɛnna ni daj.