Mali ka donkibaru ɲɛbilakuma na, kɔrɔfɔ fanba bolila lafasa ni basigi kan. Minisiriɲɛmɔgɔ ka fɔ la, kojugubakɛ min donna an ka jamana kɔnɔ, a ɲɛ ka misɛn, a kɛlɛli ka gɛlɛn ka tɛmɛn kɛlɛ gansan wɛrɛ kan, min na, kɛlɛɲɔgɔnw bɛ ɲɔgɔn ye, u bɛ ɲɔgɔn cogoya dɔn n’u donfiniw ye, wa sariya dɔw bɛ yen olu bɛ labato u fɛ ; kɛrɛnkɛrɛnnenya la diɲɛ hadamadenya hakɛw. O dun tɛ kojugubakɛ la. Kojugubakɛlaw b’u yɛrɛ malasa cogo dɔ la, k’u kɛ dɔnbaalafili ye pewu ; i t’u ni siwili gansanw dɔn ka bɔ ɲɔgɔn na.
Ka da o kɛcogo in kan, gɔfɛrɛnaman ka kumalasela in y’a jira ko jamanakuntigi y’a ŋaniya, yɛlɛma ɲuman doncogo kama basigi cogoya la, ka sugandili k’o sira fɛ, k’o kɛ a karankoba ye. O de y’a to ni politiki dɔ sigira senkan o hakilila in kan ka minɛn nafamaw ɲinin ka lase lakananbaaw ma. O nafa bɛ ka ye kosɛbɛ kɛlɛdagaw la don n’a dugu jɛ. Jamana basigili kɔfɛ, minisiriɲɛmɔgɔ y’a jira fana, ko gɔfɛrɛnaman tɔgɔla baarakɛlaw ani hadamadenya baju sabatiyɔrɔw seginni u nɔw na, o ye laɲinin dɔ ye.
Minisiriɲɛmɔgɔ ka fɔ la, «an wasalen bɛ k’a ye ko Mali jɔli ni fura mɛɛntaw ye si la gɛlɛya sogolonnenw na n’u tun b’a la ka jonbolo ka taa a fɛ a san 10, 20, 30 ye nin ye, fo ka caya n’o ye, jamanakuntigi bolo o tɛ se ka laban, mɔgɔ man kan ka sigi k’o ko filɛ ten. O de kosɔn sɛgɛnbali ɲinɛbali tigɛlen a kan, a y’a ɲinin k’an ka jamana bɔ gɛlɛya in kɔnɔ pewu. A ko minisiriw ani ale yɛrɛ, u b’u ye o hakilila in kɔnɔ k’a k’u kunkɔrɔko ye, hali n’u y’a dɔn ko gɛlɛya b’a waleyali la.
JAMANA MARALI- A bɛ fanga ta waati min na, o y’a sɔrɔ basigi cogoya sɛnɛkɔrɔ tiɲɛnen don. O la, sisan minnu bɛ jamana ɲɛmɔgɔya la, minisiriɲɛmɔgɔ, mara ni desantaralizasɔn minisiri, gɔfɛrɛnaman ka kumalasela ka fɔ la, u ka wulika jɔ sera k’a to jamana ka se k’a dugukolo 70% lasɔrɔ juguw la ; kɛrɛnkɛrɛnnenya la gɔfɛrɛnaman tɔgɔla baarakɛlaw jiginnen kɔfɛ ka bɔ basigibaliyayɔrɔw la. Jamana dugukolo mumɛ bɔɔsilen, wulikajɔ tɔ ye ka tɛmɛn ni yɔrɔw basigili waleyaw ye, baarakɛlaw ni hadamadenya sabatili bajuw ka se ka segin u nɔw na. Walasa ka se k’o kɛ, i n’a fɔ gɔfɛrɛnɛri caman tun ye siwiliw ye, kɛrɛnkɛrɛnnenya la yɔrɔ dantigɛlen kuraw kɔnɔ, jamana ɲɛmɔgɔw y’a ŋaniya ka lakananbaaw sugandi ka bila u nɔ na ka se ka gɛlɛyaw kunbɛn. Zenerali dediwisɔn Abudulayi Mayiga ka fɔ la, lakananbaaw sugandi ka bila gɔfɛrɛnɛriyaw la, o nafa dɔ kɛra lakananbaa caman jɛnsɛnni ye jamana fan bɛɛ fɛ ka se ka fanga sɔrɔ kosɛbɛ hali yɔrɔ bɔɔsilenw kɔnɔ juguw la.
Fɛn min ye marayɔrɔ kuraw dantigɛli ye, minisiriɲɛmɔgɔ ye hakililajigin kɛ, k’o poroze in tun bɛ yen ka kɔn furancɛlafanga ɲɛ. Nka furancɛlafanga de y’a disi da a ko tɔ waleyali la walasa kɛtaw ka se ka tali kɛ ɲɔgɔn na, marayɔrɔw danw ka se ka dɔn koɲuman ka bɔ ɲɔgɔn na. O kɔni tun nana ni gɛlɛya ye marabaaw cɛ sekow ani sariyakow la, k’a dusukasi bonya. Nka baarakɛlaw sera k’u fanga kɛ kelen ye ka sigidalamɔgɔw lafaamuya. Jamanakuntigi wajibiyara ka sariya talen in waleyali yamaruya di marayɔrɔ kura dantigɛlenw kunkan. An bɛ don min na minisiriɲɛmɔgɔ ka fɔ la, ko a bɛ se ka jigisigi kɛ, ko gɔfɛrɛnaman tɔgɔla baarakɛlaw jɛnsɛnna jamana fan bɛɛ fɛ, wa yɛlɛma ɲuman b’a la ka don basigi cogoya la, Mali ka kɛnɛn bi kosɛbɛ.
KALATAW ANI POLITIKITƆNW- Ɲininkali kɛlen politikitɔnw kunkan, minisiriɲɛmɔgɔ, mara ni desantaralizasɔn minisiri, gɔfɛrɛnaman ka kumalasela, a fɔlɔla ka dɔ fɔ politikitɔnw cigoco la. O la, a ye hakililajigin kɛ ko a sababu bɔra sigikafɔbaw laɲininw waleyali la jamana jɔli kura hukumu kɔnɔ.
O sigikafɔbaw de senfɛ laɲinin kɛra ko ka dɔ bɔ politikitɔn hakɛ la. O ye u jo ye, kɛrɛnkɛrɛnnenya la walasa ka se ka basigi don politikiko la ; ka da a kan politikitɔn 277 ni kɔ bɛɛ de tun b’an ka jamana kɔnɔ. A ko sanni tɔn ninnu ka ci, jamana ɲɛmɔgɔw ye bataki ci politikitɔn ɲɛmɔgɔ bɛɛ ma u k’u fɛlaw di a ko kan. Nka u ye jaabi minnu di, olu ma kɛ wasa ye ; ka da a kan u ma dɔwɛrɛ fɔ ko k’u fara ɲɔgɔn kan, o dun yamarya tun tɛ mara ni desantaralizasɔn minisiriso bolo. Ka da an wasabaliya kan n’o jaabiw ye ani kɛrɛnkɛrɛnnenya la walasa ka se k’an ka sendonbaliya makaran politikiko la, an y’an ɲɛsin jamana jama fangamaw ma. Olu de ye laɲinin kɛ, ko k’u bɛɛ ci ani ka dabali kuraw sigi senkan politikitɔn kuraw sigicogo la senkan. A sɔrɔla ka jigisigi kɛ, ko gɔfɛrɛnaman ŋaniya fosi ma kɛ politikitɔnko dabilali ye jamana kɔnɔ, ka da a kan politikitɔn camanko fɔlen don sariyasunba kɔnɔ. Minisiriɲɛmɔgɔ ko jamanakuntigi ka yecogo kɛra fasojama ka laɲinin dajiralenw waleyali ye. Walasa ka to o jigiya kɔrɔ, a y’a jira fana, ko o fasojama kelen de y’a ɲinin politikitɔnw ka warikow cogoya ka sɛgɛsɛgɛ jamana kiiritigɛso sanfɛdan fɛ. O fana ye laɲinin dajiralen dɔ waleyali ye kɔsa in na sigikafɔbaw senfɛ, yɛlɛma donniko la politikitɔnw cogoya la. A ko a hakili la u fana b’u jo fɛ, ka da a kan faso nafolo de dira u ma u ka baara kɛtaw kama. N’o tɛ gɔfɛrɛnaman ka ko lawulielen tɛ a yɛrɛ ma, wa o tɛna a kɛ, fo kiiritigɛso sanfɛdan.
Fɛn min ye kalataw ye, a ye gɔfɛrɛnaman ŋaniya ɲuman jira o kow la. O siratigɛ la, a ye hakililajigin kɛ, ko i n’a fɔ politiki camanko, kalataw fana fɔlen don sariyasunba kɔnɔ fanga sɔrɔli la. A ka fɔ la, kalataw ye wajibi ye. Ka da a kan furancɛlafanga taabolo sariya lakurayalen kɔnɔ, kalataw labɛnni ye furancɛlafanga ka ci dɔ ye. O b’a jira ko kalataw labɛnni ye wajibi ye anw ma, wa ko o y’u ŋaniya ye, kalataw yɛrɛ labɛnni daminɛna a mɛɛnna. Bɛn kɛra a kan sariyasunba kɔnɔ fana, ka dɔ fara kalata tako fɔlɔ ni filanan cɛ janya kan. A ka fɔ la, jamanakuntigi sigili kalata tako fɔlɔ ni a tako filanan cɛ janya bɔra dɔgɔkun fila ka k’a kɛ dɔgɔkun saba ye ; o ye politikitɔnw yɛrɛ ka laɲinin ye. A da sera kalata jɛkulu kɛrɛnkɛrɛnnen « Aige » sigili an’a labaarali ma. Nka ko u kɔni sago don cogoyaw ka se ka dafa fɔlɔ walasa ka se ka kalataw kɛ, min b’a to kalataw kɛlen kɔfɛ, an kana segin an kɔ tuguni. Minisiriɲɛmɔgɔ ye layidu ta ko o cogoyaw bɛna se ka sigi senkan ka da kun fila kan.
A ka fɔ la, ko dɔw kɛra jamana in kɔnɔ, ɲinɛ man kan ka kɛ minnu kɔ. O ko fɔlɔ kɛra furancɛlafanga dalaɲininni ye ni kalata kɔfɛ mankan ye. A filanan kɛra Ala m’an hinɛna Sumayila Sise la, o minɛni ye ka tunun politikitɔnw ka baaraw kɔnɔnan na. A ko a b’a fɛ k’a fɔ, ko basigi sabatili de ye cogoya fɔlɔ ɲininta ye kalataw labɛnniko la ka se ka furancɛlafanga kuncɛ.
GƆFƐRƐNAMAN KA BAARA BOLODALEN (PAG) ANI BƐN TƐMƐNSIRA- Fɛn min ye gɔfɛrɛnaman ka baara bolodalen (PAG) ye, jɛn kɛra n’o min ye bulonba kɔnseye mumɛ fɛ, Zenerali dediwisɔn Abudulayi Mayiga ye jigisigi kɛ, ko a n’a baarakɛɲɔgɔnw bɛna u seko kɛ o waleyali la ni wasa ye. A ko (PAG) dabɔra san 2025-2026 kama, laɲinin 24, baara 72 ani baara kɛta 312 kofɔlen b’a kɔnɔ. A musaka kiimɛna ka kɛ sefawari miliyari 1.671 ye.
Kɔsa in na, Mali ye bɛn ni fɔkabɛn poroze sariya dɔ labɛn. O waati kelen na, Alizeri ko ale sago ye ka fɔkabɛn kɛ an ni ɲɔgɔn cɛ ; kasɔrɔ Alize bɛnkansɛbɛn kuma banna pewu jamana ɲɛmɔgɔw fɛ. Jaabili la ka ɲɛsin Alizeri ma, minisiriɲɛmɔgɔ ko « an m’o laɲinin kɛ, wa an ma sɔn o ma ». A labanna ka hakililajigin kɛ jamanakuntigi fɛla la ; o min y’a jira ko da yɛlɛlen bɛ to marifatigijɛkulu kojugubakɛlaw ye ; nka sarati kelen, n’u ye maramafɛnw bila ani k’u yɛrɛ di. Minisiriɲɛmɔgɔ seginna o cikan kelen in kan kojuguakɛlaw ye. A ko da yɛlɛlen don u ye, nka sarati kelen, fo u ka maramafɛnw bila ani k’u yɛrɛ di jamana lakananbaaw ma, wa ko mɔgɔ si tɛ don an ni ɲɔgɔn cɛ o kow la.
Ni lakananbaaw ka kandili an’u ka tigɛnkan ye, ka fara kɔnfederasɔn ta kan n’an jamana saba ninnu teri sɛbɛw ka jɛɲɔgɔnya ye, jigiyaw bɛ yen kojugubakɛ kɛlɛli la ka se a dan na. A y’a jira ko lakananbaaw jɛnsɛnnen bɛ jamana fan bɛɛ fɛ. U bɛ babugubaara la don n’a dugu jɛ kojugubakɛ silatununni na ; o min ye jamanakuntigi ka laɲinin ye. Cɛsiri min bɛ sen na jamanakuntigi ka jamaɲɛmɔgɔya ani lakananbaa tɔw ka nɔrɔnkola kɔnɔ, se bɛna kɛ kojugubakɛ la pewu Mali ani AES kɔnɔ. Fɛn min ye AES kɔnfederasɔn ye, a ye hakililajigin kɛ jamanakuntigi saba ninnu ka yecogo kan. O min sinsinnen don lafasa, dipulomasi ani yiriwali kan. O sinsinbɔlɔ saba la, a y’a jira ko wulikajɔw bɛ sen na, wa jaabi ɲumanw b’a la ka sɔrɔ.
BISIGIYA KƐRA KO MALI MABƆLEN DON- Nkalon minnu b’a la ka tigɛ, ka bisigiyaw kɛ ko Mali mabɔlen don, minisiriɲɛmɔgɔ y’a jira ko diɲɛ kɔnɔ, yamaruya tɛ mɔgɔ si bolo ka jamana dɔ bisigiya k’o mabɔlen don, ko dɔ ma mabɔ. O bisigiya in ma yamaruya jɛkulu si ye. Wa o kuma suguyaw de bɛ ka labaara kunnafonidi cakɛda dɔw fɛ, min laɲinin tɛ dɔwɛrɛ ye kunnafoni lankolonw carinni kɔ. A ko Mali ma deli ka mabɔ, wa Mali tɛna mabɔ, minisiriɲɛmɔgɔ ka fɔ la. Walasa k’o kumaw nkalontigiya, a y’a jira ko jɛɲɔgɔnyasira bɛ jamana caman ni Mali cɛ a ɲɛma. Wa a n’olu ye jɛkulu minnu sigi u ni ɲɔgɔn cɛ, o jɛkuluw bɛ k’u ka baaraw kɛ a ɲɛma. Ani fana, a ye hakililajigin kɛ, ko Mali ye diɲɛ jɛkuluba caman tɔnden ye, a b’o lajɛw matarafa. Nka ko jamana dɔw de bɛ yen, minnu selen tɛ ka yɛlɛma kuraw dayɔrɔ sɔrɔ u fari la. Yɛrɛya ɲininni, o ye jamanakuntigi saba ninnu hami ye bi, u k’u jo fɛ o la, wa u kun b’o ko kɔrɔ. Laɲinin ye ka kɔnfederasɔn kɛ jɛkulu fangamaba ye marayɔrɔ la Afiriki kanu kɔnɔ.
KURANKO GƐLƐYA- Fɛn min ye kuranko gɛlɛya ye, minisiriɲɛmɔgɔ fɔlɔla ka hakililajihin kɛ, ko degun bɛ (EDM) kan. O degun fɔlɔ ye kuran dili ye mɔgɔw ma da su la min tɛ se ka kuran sɔrɔli kunkɔrɔ musaka dalakɛɲɛ. Degun filanan, kabini san 2001, EDM ye foroba politiki taabolo dɔ matarafacogo dabali sigi senkan, kuran dili la dɛsɛbaatɔw ma sɔngɔ nɔgɔn na.
Nka o kow ladoncogo jugu kosɔn, a ɲɛsinnen bɛ minnu ma, bi o 70% dɔrɔn de bɛ k’a nafa sɔrɔ. A y’a jira fana, ko laɲinin ye waati kuntaala jan kɔnɔ gɔfɛrɛnaman bolo, yɛlɛma ɲumannin donnen kɔ kow cogoya la sisan, o sababu bɔra tile kuran, ji kuran ani taji kuran ni nukiliyɛri kalansoli la ɲɔgɔn na. A tun dabɔra kuran ka se ka sɔrɔ lɛrɛ 6 kuntaala kɔnɔ tile kɔnɔ. Jateminɛw kɔfɛ, fɛɛrɛ dɔ dajirila jamanakuntigi la, o jɛnna n’o yɔrɔ dɔw ye. O dɔ ye dɔ tigɛli ye mɔgɔw kun telefɔni labaarali la walasa ka se ka dɔ ta kuran dili musaka la. Minisiriɲɛmɔgɔ ko sisan kuran bɛ ka di lɛrɛ 19 kuntaala kɔnɔ tile kɔnɔ. A ye jigisigi kɛ, ko gɔfɛrɛnaman ka laɲinin ye ka se ka kuran di mɔgɔw ma tile lɛrɛ 24 kuntaala kɔnɔ. A ye layidu ta, ko ni Ala sɔnna o laɲinin bɛna sabati.
A ko jamana b’a fɛ ka dɛmɛn don EDM na wariko la, min b’a to a fana bɛ se a yɛrɛ kɔrɔ wariko la ; ka da a kan kuran dili sirilen bɛ taji la, o b’a to a ka kuran sɔrɔli bolofara caya, wari min bɛ di a ma, o ka don ko wɛrɛw dafɛ. A ko san o san gɔfɛrɛnaman bɛ sefawari miliyari 60 di EDM ma. O dɛmɛnwari ninnu tɛ sɔrɔ dɔwɛrɛ la sigidalamɔgɔw ka lɛnpo sarataw kɔ, foroba nafolo don. An ka kan k’a to EDM ka se ka kɛ cakɛda barikama ye, min bɛ baara kɛ a ɲɛma, gɔfɛrɛnaman kana dɛmɛnwari di a ma bilen. O b’o wari min labila a ye, o ka se ka don an ka sɔrɔko ko wɛrɛw dafɛ. Ka da nin gɛlɛyaw kan kuranko la, minisiriɲɛmɔgɔ ye foli di Malidenw ma u ka muɲun na kuranko gɛlɛya kɔrɔ, ka foli di EDM baarakɛlaw fana ma u ka cɛsiri la.
Dɔkala Yusufu Jara
Kunnafoni, numeriki sɔrɔ ni fanga ka baara yɛlɛma kura minisiri tun ye mɔgɔ welelen ye Mali Kura Taasira 3 jɛmukan kɛnɛ kan, min labɛnna Mali kunnafoni latɛmɛnni n’a gansili cakɛda (SMTD) la Kati sira la. O cogoya la, Alihamudu Agi Iliyɛni da sera ko jɔnjɔnba saba ma, minnu b’a k.
Furu ɲɔgɔn fatuli ye ko ye, min degun ka bon kosɛbɛ an sigida la furusira kɔnɔ cɛyanfan ani musoyanfan. Wa furu kura sɔrɔli a tigilamɔgɔ dɔ fɛ, o ka gɛlɛn n’a tɔ bɛɛ ye, ka da hakilila juguw kan.
Mali furancɛlafanga jamanakuntigi Zenerali darimɛ Asimi Goyita, tarata, sariya n°2025-029/ min tara zuluyekalo tile 08 san 2025 yɛlɛma donni na furancɛlafanga taabolo la, o waleyali yamaruya di, a ma dɔgɔkun kelen bɔ bulonba jɛnnen kɔ n’a ye..
Ala kana a kɛ, n’o tɛ ni jisonko kɛra, denbaya dɔw bɛ u sigiyɔrɔw bila. Dɔw yɛrɛ fana b’u sigi ka Ala makɔnɔ, ko a mana ɲɛ cogo min na.
Taamako cakɛdaw ka fɔ la, kasaara seereyasɛbɛn (PV) dilanni de bɛ waati jan ta. O de kosɔn k’u bɛ se ka dɔ da kalo kan tuma dɔw la fo ka se san ma, k’a sɔrɔ asurelen ma bila a hakɛ kɔnɔ.
Denmisɛnw bɛ ka kalan bila ka firi Kɔfilacɛ damanda kan Kangaba sɛrɛkili kɔnɔ kosɛbɛ sisan. Cɛmannin fara musomannin kan, u kɛlen bɛ ka Kɔfilacɛ damandaw fa tewu digɛn senni ani damanbɔgɔw koli kama sanu nɔfɛ. U bɛ firi dugukolo jalan kan i ko fɛn wɛrɛ, k’u jigi dalen to sa.
