Kɔkankow minisiri
seginna an ka jamana jɔyɔrɔ kan Afiriki tilebinyanfan fɛ zewopolitiki la. Mali
bɛ Afiriki ani diɲɛ koba caman kɛnɛ kan, o la, a kumakan lamɛnnen don, yɔrɔ bɛɛ
la n’o b’a kunbɔ, a ka dipulomasi fɛ ka sinsin jamanakuntigi taabolo saba
dantigɛlenw kan ; n’o ye jamana ka yɛrɛya labatoli, a ka sugandiliw n’a ka
jɛɲɔgɔnyaw labatoli, ka fara a fasojama nafaw lafasali kan foroba bɛnkan tataw
la.
Minisiri Jɔpu kumana fana dipulomasi nafaw kan. A seginna AES sigikun kan
senkan Burukina Faso, Mali ani Nizɛri fɛ, n’o yɛlɛmana ka kɛ saheli kungo
jamanaw ka kɔnfederasɔn ye. A ka fɔ la, bagabagali banbali minnu bɛ sen na, olu
de ye jamana saba ninnu bila k’u fanga fara ɲɔgɔn kan u ka basigiko la, ka jɛ
ka kɛlɛw kɛ, ka lakanankulu kelen sigi senkan.
Basigiko yɛrɛ dama tɛ, foroba fɛɛrɛ don ɲɔgɔndɛmɛn siratigɛ la. A ko a tun ka
ɲi Liputako-Guruma bɛnkan talen kɔ sɛtanburukalo tile 16 san 2023 Bamakɔ, ka
yɛlɛn ka se sanfɛ dakun ma ; n’o ye AES kɔnfederasɔn sigili ye, o min kɛra
tiɲɛ ye jamana saba ninnu jamanakuntigiw ka lajɛba senfɛ Ɲame (Nizɛri)
zuluyekalo tile 6 san 2024. O kɔnfederasɔn in sinsinnen bɛ bɔlɔ saba kan, i n’a
fɔ lafasa ni basigi, dipulomasi ni daw birili ye file kelen na diɲɛ kɛnɛw kan. Ka
fara yiriwali kan, ka dɔ fara nafoloko donɲɔgɔnna fanga kan jamana saba ninnu
fasojamaw cɛ AES kɔnɔ.
MALI KA AES ƝƐMƆGƆYA- Minisiri Abudulayi Jɔpu y’a jira ko
karanko fɔlɔ tun ye ka baara kɛ ka bɛn kɔnfederasɔn kuntilennasɛbɛn kan, min bɛ
ko kɛta nafamabaw dantigɛ. O kun ye ka fɔlɔ ka kɔnfederasɔn labaara a ka se ka
kɛ yen. Walasa k’o kɛ, a tun tɛ ɲɛ baara kɔ cɛsiri kɛtaw mabɛnni na basigi
siratigɛ la ; n’an ɲɛ b’o jaabi ɲumanw na bi kɛlɛdagaw la lakananbaaw fɛ
hali ni disidako tɔw bɛ yen halibi.
Dipulomasiko nasira la Abudulayi Jɔpu y’a faranfasiya, ko an ka jamanaw b’a
la ka u daw biri file kelen na ka taa a fɛ. O dɔ ye u ye min fɔ Ikɛrɛni
kunkan ; o min ye dɛmɛn don kojugubakɛlaw la u ka na bin Mali kan. Jamana
saba ninnu y’o waleya in sɛbɛkɔrɔ kɔn, ka laban ka jɛ ka wulikajɔw kɛ ka diɲɛ
tɔnba ni Afiriki kelenya tɔnba magɛn kangarimadaw la. Fɛn min fana ye Alizeriko
ye, Mali n’o bɛ dancɛ bɔ. Tuma min na o ye Mali doroni dɔ bon k’o bin,
kɔnfederasɔn jamana saba ninnu y’u ka nisɔngoya jira o la. Jɛɲɔgɔn caman, i n’a
fɔ Turukiye, Irisila, Marɔku, zewopolitiki min bɛ sen na olu y’o lakodɔn.
Fɛn min ye yiriwaliko ye, Abudulayi Jɔpu da sera ɲɛtaako nafama caman ma ni
poroze nafamaw ye, walasa ka se ka dɔ fara donɲɔgɔnna fanga kan AES kɔnɔ. O la,
a da sera pankurunko cakɛda dɔ sigili ma senkan, tɛrɛnsirako, kuranko, banki dɔ
sigili senkan AES tɔgɔ la yiriwali kama, min bɛna wari ɲinin an yɛrɛ ka
yiriwali sabatili kama. Jamana bɛɛ fana bɛna wari dɔ tigɛ ka fara ɲɔgɔn kan
wari caman sɔrɔli kama u yɛrɛ kɔnɔ k’u sagolako nafama caman waleya. Minisiri
da sera kɔnfederasɔn taamasiyɛn dɔw ma, i n’a fɔ a ja, a darapo an’a fasa, ka
fara arajo ni teleso dɔ sigili ŋaniya kan.
AES NI CEDEAO KA LAJƐ- Kɔkankow ni diɲɛ tɔnbaw cɛ koɲɛnabɔ
minisiri y’a jira k’o lajɛ in Bamakɔ, o nafa ka bon kosɛbɛ AES ni CEDEAO cɛ. Nka a y’a sɛmɛntiya, ko a kun tɛ AES seginni ye a kɔ ka don CEDEAO la
tuguni. A ko «anw bɔra, wa an tɛna segin an kɔ o la». Minisiri ko hali n’an
bɔra CEDEAO la, o tɛ jɛkabaara bali an ni ɲɔgɔn cɛ nafolokow, jagokow, seko ni
dɔnkow, walima basigikow la ; ka da a kan o siraw b’an cɛ a bɛ san 50 bɔ ;
an tɛ se ka o siraw lanɔgɔ don n’a dugu jɛ. Abudulayi Jɔpu ka fɔ la, n’an ma jɛ
o ko suguyaw ma, o bɛ se ka na ni farali jugu ye min kɔlɔlɔ ka jugu fan fila
bɛɛ ma. Ko ɲɛbali dɔw de y’a to ni AES jamanaw y’u foosi ka bɔ CEDEAO la. Sisan
jɛkulu fila de bɛ Afiriki tilebinyanfan kɔnɔ, AES kɔnfederasɔn ani Cedeao.
Wa olu fila ka kan sa, ka jɛ ka siraw minɛ ; misali la, hadamadenw n’u
bolofɛnw taa ka segin na, jagofɛnw sannifeere la, kurankow la, ani dɔwɛrɛw. Mali
dipulomasi kuntigi k’o tɛ se ka sabati ni bɛnkanw tɛ jɛɲɔgɔnya kɛcogo kuraw la.
A ka fɔ la, laɲinin ye ka baara kɛ ka se ka fasojamaw nafaw tagan ani
donɲɔgɔnna ɲɛtaako sɔrɔlenw taganni. Abudulayi Jɔpu ka fɔ la, AES b’o sira de
kan kabini kow daminɛ, ka kumaɲɔgɔnya ɲɛsigi ni Cedeao ye kulu kɔnɔ ; n’o
tɛ o kumaw tɛ kɛ ni AES kɔnfederasɔn jamana si kelen mɔgɔ kelen ye. AES bɛ to a
ka sariyaw kɔrɔ diɲɛ kow la, wa a bɛ se ka baara kɛ ni Cedeao ye diɲɛ kɛnɛw kan.
Kɔkan mɔgɔw da donni an ni ɲɔgɔn cɛ, o de ye gasi ani ɲɛbali ye an cɛ kow la.
Kɔkankow ni diɲɛ tɔnbaw cɛ koɲɛnabɔ minisiri seginna Mali ni Alizeri cɛ
fɔɲɔgɔnkɔ kan, o kɛlen k’an k’an ka lakananbaaw ka doroni dɔ bon k’o bin
marisikao tile 31 k’a dugu jɛ awirilikalo tile 1lɔ la. A ko a tɛ bɛn
bin ka kɛ an kan nin cogo la. Wa ko a ɲuman ye Alizeri faamaw ka Mali ka yɛrɛya
bonya, k’a sen bɔ an ka jamana kɔnɔkow la, k’a yɛrɛ tagan ka bɔ an juguw
lamarali ma a ka dugukolo kan, minnu b’a ɲinin k’an ka jamana dafiri.
Fɛn min ye jɛɲɔgɔnyasira tɔw ye an n’an sigiɲɔgɔn jamanaw cɛ, Abudulayi
Jɔpu y’a jira ko halibi nɔgɔyaw ni gɛlɛyaw b’o la. Mali bolo, kabini
yɛrɛmahɔrɔnya sɔrɔla, an n’an sigiɲɔgɔn jamanaw cɛ siraw sinsinnen bɛ
sigiɲɔgɔnya kɛcogo ɲuman, sendonbaliya dɔ ka kɔnɔkow la, ani ka baara kɛ ka
marayɔrɔ donɲɔgɔnna ɲɛtaa sabati ani ka badenyasiraw minɛ koɲuman jamanadenw cɛ.
JƐƝƆGƆNYA SIRA CAYALI - Fɛn min ye jɛɲɔgɔnya sira cayali ye, Abudulayi Jɔpu ye ɲɛfɔli kɛ, k’o ye
baara kɛcogo ye walasa an ka jamana bɛ se a yɛrɛ kɔrɔ. A ko an hami tɛ ka
jɛɲɔgɔn dɔ lafasa dɔ kan, nka an sago bɛ an ka sugandili la ka
kɛɲɛ ni waatiw cogoyaw ye an ka laɲinin dɔw sabatiliko la, i n’a fɔ misali la,
lafasa ni basigi siratigɛ la. A sɔrɔla k’a sinsin a kan, ko an hami ye ka se an
yɛrɛ kɔrɔ.
Nka a b’i n’a fɔ an ye sagota minnu kɛ, o de bɛnnen tɛ an jɛɲɔgɔn kɔrɔ dɔw
ma i n’a fɔ Faransi. Ka da a kan ale tun ɲɛna k’ale dɔrɔn de ka kan ka sira don
Mali kɔrɔ diɲɛ ko bɛɛ la.
Bi, a ko an kun bɛ jɛɲɔgɔnya sira cayali kɔrɔ an ye min ŋaniya ; wa
sɔrɔko jɛɲɔgɔnya fanga ka bon an ni Irisila ni Sini cɛ kosɛbɛ. A ko fana, ko
Mali bɛ tɛmɛn ni jɛɲɔgɔn sɛbɛw ɲininni ye a yɛrɛ la halibi a ka nafa bɛ minnu
na ; i n’a fɔ Muyayɛn-Oriyan kɔnɔ. O siratigɛ la, a da sera Katari
ma. Kɔsa in na o jamana in ye dolariwari miliyɔn 50 di ka fara Mali ka
baarakɛnafolo kan. Ani fana, Emira Arabu Ini cidenkulu dɔ nana taama na an ka
jamana kɔnɔ, kumaɲɔgɔnyaw la poroze nafama dɔw kunkan. Siraw dayɛlɛlen don
Afiriki jamana dɔw fana ye.
Minisiri Jɔpu ka fɔ la, jɛɲɔgɔnya sira cayali nafa ka bon lafasa ni basigi
nasira la walima ko suguya wɛrɛw la. O laɲinin tɛ dɔwɛrɛ ye minisiri ka fɔ
la, ka sirili banbali dabila jamana wɛrɛ la. An sago ye ka bolofara caya an
yɛrɛ la ka kɛɲɛ ni diɲɛ bilama taabolo ye. Mali sago tɛ bilen jamakulunin dɔ ka
diɲɛ k’a yɛrɛ sago ye ka jama fanba kɛ kɛrɛfɛdɛn ye k’olu kumayɔrɔ tɛ yen.
Misali la jɛkulu min ye « BRICS » ye ni Berezili, Irisi, Ɛndi, Sini ani
Afirikidisidi b’o kɔnɔ, dɔ ka kan ka fara o fanga kan.
Minisiri Jɔpu labanna k’a jira ko an y’an foosi ka bɔ tubabukanfɔ jamanaw
ka tɔnba la ka da an hakililaw kan. A ko Mali t’a fɛ ka to jɛkulu kɔnɔ damakɛɲɛbaliya
tɛ min na. Ni Mali bɛ jɛkulu fɛn o fɛn na, a hami ye o ka baara kɛ n’a yɛrɛ ka sariya
sigilenw ye, k’u tintin a tɔnden bɛɛ kan. Fɛn min ye sira ye an ni diɲɛ tɔnba
cɛ, Mali, kabini a y’a ka yɛrɛmahɔrɔnya sɔrɔ, a kɛra o tɔnden ye. Ko o ko tun
b’an ni diɲɛ tɔnba cɛ warikow, baarabolodalenw na, k’a sɔrɔ Minusimako ma
daminɛ, olu bɛɛ b’u nɔ na.
Abudulayi Jɔpu fɛ, dipulomasi min bɛ Mali bolo, a t’a mɔrɔmɔrɔ jamana si
kɔrɔ, a b’an ka jamana nafaw lafasa an jɔyɔrɔ jirali la diɲɛ kɔnɔ, kɛrɛnkɛrɛnnenya
la teriyasiraw ni jɛɲɔgɔnyasiraw donni. A ka fɔ la, Mali ni jamana si tɛ kɛlɛ
la. Misali la, Faransi kɛlɛbolo Barikani taacogo, Ikɛrɛni jogo jugu ka
kojugubakɛlaw dɛmɛn ka Malidenw joli bɔn. A ko Mali ta tɛ tajurusara ye ka
ɲɛsin jamana si ma, nka a b’a wajibiya a taabolo saba dantigɛlenw ka
labato ; wa olu de b’an ka jamana foroba kow ɲɛ minɛ.
Kuma laban na, Abudulayi Jɔpu ye ɲɛfɔli kɛ, ko Faransi kɔnsulaw datuguli
AES jamanaw kɔnɔ, Faransi yɛrɛ de y’o ɲinin. Fo a ka ɲɛfɔ mɔgɔw ye, ko minnu
nana ni jamana jɔli kura hakililaw ye jamana ɲɛmɔgɔw fɛ an’u ŋaniya k’an ka
jamanaw bayɛlɛma, ani disidakow ɲɛ ka misɛn Mali kan cogo min na k’o faamuya, kɛrɛnkɛrɛnnenya
la basigibaliya. Ani fana, ka kuma lankolon fɛn o fɛn bɛ fɔ ka AES jamana saba
ninnu tɔgɔ tiɲɛ, k’u bɛɛ kunbɛn.
Dɔkala
Yusufu JARA
Umaru JAKITE
Oumar DIAKITE
Sahɛli kungo jamanaw ka kɔnfederasɔn fasa n’a bɛ wele sahɛli bɛnkan, o dara jamanakuntigiso la Kuluba kunun a tɔgɔla darapon yɛlɛntɔ. Maaba caman tun b’a kɛnɛ kan, kɛrɛnkɛrɛnnenya la minisiriɲɛmɔgɔ Zenerali de diwisɔnAbudulayi Mayiga ni bulonba kuntigi Zenerali de kɔri dar.
Sariya min tara ka yamaruya di, o sariyasen 2 bɛ politikitɔnw sigicogo an’u labaaracogo dantigɛ ka kɛɲɛ ni sariyasunba ye.
