Mali : Ɲangata minnu bε ta ka musow sεgεrε, o b’a la ka walangata ka taa a fε

Tile 16 kanpaɲi min kεra wulikajɔlaw fε ɲangata tali dabilali la ka ɲεsin musow ni musomanninw ma, o bεnna ni waati ye, waati min, ni kura bε ka fara nin dansagonwale in cogoya kan ka taa a fε an ka jamana kɔnɔ. A masalakun tun ye « musow jɔyɔrɔ an’u ka kεtaw ɲangata minnu bε ta ka musow ni musomanninw sεgεrε olu dabilali la kalata waati la».

Baarabolodalen min bε ɲangataw dabilali la ka ɲεsin musow ma Mali kɔnɔ (PNVBG), o y’a jira ko mɔgɔ 9.540 de ɲangatara san 2021 kɔnɔ ; san 2022 kɔnɔ o hakε sera mɔgɔ 14.264 ma. Olu la 97% ye muso furulenw ye, 36% ye musomanninw ye, minnu si hakε tε san 18 bɔ. O mɔgɔ jateminεnenw na, bin kεra minnu kan kafoɲɔgɔnya nasira la, o ye 39% ye ; a tɔ 17% ye dansagonwalew ye kafoɲɔgɔnya kɔnɔ. A ko ka jugu Bamakɔ kosεbε (32%), Mopti (26%) ani Gao/Menaka (19%).

Bamakɔ komini 5nan kɔnɔ Torokɔrɔbugu, cε dɔ y’a muso bolo fila caron ka bɔ a la ɔkutɔburukalo tεmεnnen in na, u ni ɲɔgɔn cε fɔɲɔgɔnkɔ dɔ senfε. Muso in yεrε faso ye Bamakɔ komini 4nan kin dɔ ye. O bε taakasegin na Lopitali Gaburuyεli Ture la halibi a ka furakεli tɔ la. Minisiri minnu ɲεsinnen bε hadamadenya sabatili ani musow ka koɲεw ma, olu taara u ɲε da muso in kan kεnεyaso la.

O siratigε la, a b’a ɲinin musomanninw fε, u ka jateminε kε kosεbε sannni u ka sɔn ten cε suguya dɔw ka furu ma.

Ni cε kεra nin mɔgɔ juguya in ye, mansaw kana u den wajibiya ka to a kun ko furu ye bada-bada ye. Muso in tun mana sute ka na faso la tuma o tuma, a ba b’a ɲinin a fε a ka taa a sigi a ka furu la. Nka a filε bi ; a kεlen filε lujuratɔ ye a si tɔ kɔnɔ furu jugu sababu. Minisiriɲεmɔgɔ D^r Sogεli Kokala Mayiga ye layidu ta a ye, ko a bε manabolow don a la.  

Fεn min ye Mariyamu ye, o min si hakε bε san 30 ni kɔ la. A furulen tun bε cε min ma Kalabankura-Garantigibugu, Bamakɔ komini 5nan na, o tun ye polisi ye. O ye mugu ci a la, kisε y’a sɔrɔ a numanworo la. Furu san naani kuntaala kɔnɔ, Mariyamu tun y’a ɲinin ka cε in ka dansagonwalew lɔminε. A hakili la ko, ko banta don. Nka kun tε bɔ ko na, muɲun t’o ɲε. Nowanburukalo tile 23 san 2022, a sinna ka mugu wuli a muso la k’o banna k’a ka telefɔni di a ma. Muso ko dugutaa tun b’ale bolokɔrɔ, k’a tun b’a la ka εntεrinεti lajε a ka telefɔni kɔnɔ walasa a kana sunɔgɔ, dugujε k’a minε. O y’a sɔrɔ cε fana b’a la k’a ka minεnw fara ɲɔgɔn kan a donnen kɔ so kɔnɔ nεgε kanɲε 3 waati la. Ko a kεra cε ɲεna k’ale bε k’a filime. A ko ale k’a ka telefɔni di a ma a k’o lajε, ale ma sɔn o ma, ko telefɔni ye mɔgɔ kelen fεn ye.

Mariyamu ko a cε kɔrɔ in tun b’ale bagabaga sanga ni waati bεε la, ko a b’ale faga, n’a ma bɔ a ka du kɔnɔ. Faamaw y’a minε k’a datugu. A ko ale cε ye nin waleya min k’ale la, a y’ale siran cεw ɲε, ka ban furu ma. Nka mɔgɔw ka laadilikanw kosɔn, ale sɔnna ka don furu kura la zuwεnkalo tεmεnnen in na. A ko baasima t’o fε fɔlɔ. 

Nin ye musomannin dɔ ye min si hakε bε san 18 na. A bε bɔ Kucala mara kɔnɔ. A nanen bε baarakεdenya la Bamakɔ o san fila ye nin ye. A ye garijεgε sɔrɔ cε dɔ fε, min tun y’a nεgεn ni furuko ye. Tuma min na ale y’a ladɔnniya o garijεgεko la, a y’a ɲinin k’a cε den faya la. Dennin in tun bε baara la mɔgɔ min bolo, o y’a labila. A ye fεn bεε ye a ɲε na o waati la fo hεrε. Nka a kεra kunnadiya ye, kerecεnw ka cakεda min ɲεsinnen bε denmisεnninw kunko ɲεnabɔli ma, n’a tubabukan daɲε surun ye (BNCE) ye, a terimuso dɔ ka bɔ u ka dugu la, o y’a n’o cakεda ɲε jira ɲɔgɔn na. U ye cε in wele k’a sɔn hakili la. A ka sɔrɔ ka jɔ kɔnɔbara in faya kɔrɔ.

« BNCE » bε Falajε Sema na Bamakɔ komini 6nan kɔnɔ. U bε baarakεden musow ni musomannin minnu si hakε b’a ta san 12 la ka se 24 ma, n’u ye garijεgε sɔrɔ k’a sɔrɔ u yεrε sago tun t’o ye, ɲangata talen don ka minnu sεgεrε, gεlεya bε minnu n’u ka baaratigiw cε Bamakɔ n’a lamini na, olu dεmεn. U b’u kalan. U dagalen don Bamakɔ, Sikaso, Segu, Moti ani Tumutu. Musomannin 7 de tun b’u bolo ka ladon yen, minnu si hakε b’a ta san 14 na ka se 19 ma. Minnu tununnen don u b’olu dεmεn u somɔgɔw ɲininni na, minnu garijεgεtigi don u b’olu ladon fo u ka jigin.

Ɲangata min bε ta ka musow ni musomanninw sεgεrε, o kεlεli baarabolodalen (PNVGB) ɲεmɔgɔba ye D^r Keyita Fadima Tali ye. Ale ka fɔ la, cεsiri caman kεra ka ɲεsin waleya jugu in ma ; kεrεnkεrεnnenya la sariyako la, ka ba don an ka laada ɲumanw na. Kiiriko, hadamadenw ka hakεw labatoli ni jamana taamasiyεnw marali minisiri Mahamadu Kasoge fana y’a jira ɔkutɔburukalo kɔnɔ, ko sariya in labεnna, wa a bε kandili bolo kan a waleyaliko la. Nka o bεna kɔnɔ fo tuma jumεn na ? Mako dun jɔlen don a la.

Cεw fana kumakan ye mun ye ɲangatako la ?

Umaru Kuyatε ye kumantan kɔrɔ ye. Ale ka fɔ la, ɲangata minnu bε ta ka musow sεgεrε, marabaliya de bεna n’a ye cε walima muso fε. Kabini sanni furu ka kε, denmansaw bε karan musomannin ladamuni ma ka tεmεn cεmannin kan. Kasɔrɔ ladamu ka kan ka ɲεsin u fila bεε ma. Bi furu sinsinnen bε fεnko kan. Ni bi tε, sanni denmansaw k’u den don furu la, u tun bε jateminεw kε fɔlɔ cε kan, walima muso kan, k’a dɔn ni maaɲεnamako don. Sabula mɔgɔ bεε tε furu labatobaa ye. Nka wariko kama, furu bε don cogoya bεε la bi. Walasa ka natako jugu bɔ furuko la, fo an ka segin an danbe kɔrɔw ma. Kabini bi tε, cε b’a muso gosi ; nka dansagon ma fɔ.

Foden Dunbiya ye banki baarakεla ye. Ale y’a kira ko kumaɲɔgɔnya matarafabaliya furu ɲɔgɔnw cε ani ɲɔgɔn bonyabaliya, o de bεna ni ɲangata suguya dɔw tali ye ka musow sεgεrε. Cε caman bε Mali kɔnɔ, minnu bε waati min kε u kunfε kεnεma, u t’o ɲɔgɔnna k’u ka denbaya kɔnɔ. Furu yεrε taalan ye fɔɲɔgɔnkɔ ye waati dɔw la ; nka a dansagon ma fɔ. Cε de ka kan ka kε sabalibaa ye a muso kɔrɔ ; sabula ale ye dutigi ye. Muso y’a ka denbaya bila ka yεlεma ale de bara, u ka jε ka denbaya kura sigi. Fo an k’a dɔn, ko ni muso tε yen, du tε yen. Muso de bε tobili kε, ka denmisεnninw ladon, k’a cε fana ladon.

Musa Kulubali ye jagokεla ye. Ale ka fɔ la, ɲangata tali ka muso sεgεrε, o bε bɔ cε dɔw ka faamubaliya la. I tε se ka muso furu, ka laban k’a kε ko i ɲε tε da o la. Fo cε k’a dɔn ko muso ye a hadamaden ɲɔgɔn ye. Ni fɔɲɔgɔnkɔ nana, sigikafɔ de y’a fura ye. N’o ma se ka min dalasa, ko fiɲε bε muso la, kuma bε se ka taa muso faso la. Nka n’a yera ko sigi tεna se ka kε hεrε kɔnɔ fiyewu, furusa ka fisa ni ko dɔ ye. Cε ka ca o ma, muso fana ka ca o ma ; a’ kana ɲɔgɔn ɲangata, sango ka se nibɔ ma.

Usumani Hayidara ye madarasa karamɔgɔ ye. Ale ka fɔ la, hakεw bε cε ani muso bolo furu kɔnɔ. Furu taabolo dɔ jεngεnnen muso walima cε bolo, o ma se ɲangatali ma. Cε ye dutigi ye. A ka kan k’a muso mako gεlεnw ɲεnabɔ, k’a furakε n’a banana. Nka ni se bε muso ye, a bε se k’a cε dεmεn denbaya doni tali la. Muso ka kan k’a furucε bonya, k’a janto a bolofεnw na. Kεta matarafabaliya de bεna ni mankan ye tuma caman na du kɔnɔ. Cε n’a muso ka kan ka da ɲɔgɔn na, ka ɲɔgɔn bonya u yεrε ka hεrε kama sigi kɔnɔ. Ni Ala y’a kε ko fɔɲɔgɔnkɔ fanga bεna bonya u ni ɲɔgɔn cε, dɔ bε se ka se mɔgɔkɔrɔba dɔ ma, o ka kuma u cε. Wa furusa fana ka fisa ni ɲangata jugu ye, kuma tε nibɔ ma.

Ni furu ma ɲε Sali kɔ, a ka sɔrɔ sira caman taamana. Ni muso t’a ka kεtaw kε furu kɔnɔ, silamεya b’a jira ko cε man k’o kolokolo a la. A b’o gosi ka bɔ a bolo. Misali la, ni muso bε ban a cε la dilan na, o ye tɔɔrɔ ni degun ye cε kan. Ni sɔnkan fosi tε muso da, o laɲinin ye furusa ye. Silamεya tε muso gosili daga fo ka se joginni ma. Kabini furu dontɔ, dugawu bε kε ko Ala ka furuɲɔgɔnw funun fɔ ɲɔgɔn kɔ.

Jεnεba BAGAYƆKƆ/Baya TARAWELE

Dɔkala Yusufu JARA