Mali : Lafiya sɔrɔli la, yala sigikafɔ bε se ka kε ni kojugubakεlaw ni jamana bɔrɔtɔlaw ye bilen wa ?

Mali sɔrɔdasiw donna Kidali nowanburukalo tile 14 san 2023, o tun ye san caman wulikajɔ laɲinin ye an ka jamana politiki an’a sɔrɔdasi ɲεmɔgɔw fε. Ala ni Mali sɔrɔdasiw ka mugu fanga, mɔgɔ minnu hami tun ye jamana bɔrɔtɔli ye, ka fara kojugubakεlaw kan, u sera ka tasuma da olu tεgε, k’u ka yɔrɔ minεnenw bɔɔsi u la. Kidaliko kεra maana ye an kɔ. Kɔlɔsilikεla caman bolo, disidako tɔra lafiya de sɔrɔli ye. 

Ka kεɲε ni kow cogoya ye sisan, yala sigikafɔ bε se ka kε ni kojugubakεlaw ni jamana bɔrɔtɔlaw ye bilen wa ? Sigikafɔko bε gɔfεrεnaman ni marifatigikuluw cε bilen wa ? Ninnu ye ɲininkaliw ye, jεkulu minnu tε politikitɔnw, o kεra minnu ɲεmɔgɔw ni sannayεlεnkalansow mɔgɔw la. 
 

K’a fɔ ko ɲininkali bε kε sigikafɔko la gɔfεrεnaman ani kojugubakεlaw ɲεmɔgɔw Iyadi Agi Gali ni Hamaduni Kufa cε, mɔgɔ b’i yεrε ɲininka o la. O hakilila dun taara ka segin jamana fɔkabεnba (Dni) ani jamana sigikafɔba (ANR) laɲininw kɔnɔ. Maliden fanba hakilila ye lafiya kuntaala jan sɔrɔli siraw taamani ye, ka da u ye san caman degun min sɔrɔ basigibaliya kɔnɔna na. Sεgεsεgεliw senfε, jamana kɔrɔnyanfan jεkulu n’a bε wele tubabukan daɲε surun na (Coren), olu miiri tun ye k’u ka sigidalamɔgɔw fεlaw dajira halibi dɔ farali la fɔkabεn, cεfɔli ani sigikafɔ fanga kan, Mali ka gεlεyaba in furakεcogo la.

Jεkulu minnu tε politikitɔnw ye, olu ka fasodenya jεkulu lafiya, kelenya ani fɔkabεn na jamana kɔnɔ, n’a tubabukan daɲε surun ye (CCSC/PURN) ye, o tun y’a jira a ka laselisεbεn 8nan kɔnɔ, min gansira a bε san damadɔ bɔ Mali gεlεyaba kan, ko kεlε dɔrɔn tε lafiya kuntaala jan sɔrɔli sira ye. K’o misali ɲuman ye Afuganisitan ta ye. Ka kεɲε ni laɲinin minnu kεra lajεbaw senfε, o laselisεbεn in tun bε dajirali kε, sigikafɔ ka kε ni marifatigikuluw ye, minnu ŋaniya ye jamana kelenya ye. O kelenya in wajibiyalen don o siratigε la. (Coren) ɲεmɔgɔba ye minisiriɲεmɔgɔ kɔrɔ Ahamεdi Mohamεdi Agi Hamani ye. U ka laɲinin tun ye ka sigikafɔ sennateliya. O siratigε la, a tun bε ɲinin cεfεlaba ka sugandi o baaraw kama, gɔfεrεnaman ni fan dɔ mɔgɔw mana bεn taabolo min kan, n’a b’o labato. Silanεdiinε mɔgɔ faamuyalenba dɔw fana bε sugandi ka fara o cεfɔlaba in kan, minnu tε Mali silamεtɔnba mɔgɔw ye, ani n’u tε diinε ɲεmɔgɔya la sisan.

Fuseyini Dunbiya ye karamɔgɔ-ɲininnikεla ye sariyakow sannayεlεnkalansoba la. Ale tun y’a jira ko ka sigikafɔ kε ni Iyadi ni Kufa ye, k’o b’a kun bɔ, ka da basigibaliya taacogo kan Mali kɔnɔ ; sabula kεlε tun tε ka se ka nɔgɔya don a la. O la, k’a bε sɔn ka kε wajibi ye gɔfεrεnaman ma, ka dabali kura tigε, n’o ye ka sigikafɔ kε ni sigidalamɔgɔw ye, minnu wajibiyara k’a sɔrɔ u seko t’a la, ka fara kojugubakεla marifatigikuluw kan. 

Fuseyini Dunbiya ka fɔ la, n’a ma ɲε k’o sigikafɔ bε kε, a bε daminε sigidaw la, min b’a to a kana yεlεma ka kε politikimɔgɔw ni dungɔkokεlaw donwo ye, k’a ko lanɔgɔ. Ale tun ye nin kumaw fɔ san 2017 marisikalo bantɔ ka don a awirilikalo kɔnɔ. O de la bεn ɲininni sigikafɔ (CEN) tun ye sigikafɔ laɲinin kε Mali gɔfεrεnaman ni jamana kɔrɔnyanfan mɔgɔ murutilenw n’a kojugubakεlaw cε. Nka balan dara kow ɲε ; sabula Mahamudu Dikɔ min tun sugandira ka kε sɔnɔgɔyabaa ye, o jɔra  a ka baara kɔnɔ k’a sababu  kε o sigikafɔ mɔgɔ suguyaw dantigεli ye.

Ani fana, walasa ka Fuseyini Dunbiya ka kuma sɔn ji la, Fɔndasɔn Ebεri Sitifutungu ye sεgεsεgεli min kε san 2017 kɔnɔ Bamakɔ ani jamana marayɔrɔ tɔw la, Maliden 5,8% de tun y’a jira ko sigikafɔ ka kε ni jihadimɔgɔw ye. O sigikafɔ in tun kofɔlen don diɲε jεkuluba ka laɲininw na. O siratigε la, ONU sekeretεri zenerali tun ye laseli kε Faransi tɔgɔla kunnafonisεbεn « Lemɔni » kɔnɔ san 2020 awirilikalo la, ko sigikafɔ bε se ka kε ni kojugubakεjεkulu dɔw ye Sahelikungo kɔnɔ. Nka, Antoniyo Guterεsi y’a faranfasiya, ko a tε se ka kε ni silamεdiinε tɔgɔla jεkulu ye.

O kuma kεra sababu ye ka basigibaliya wara ka taa a fε, ka sira da lafiya sɔrɔli ɲε o balan fε. Furancεlafanga ɲεmɔgɔw kɔni furadama, olu y’u sinsin sigikafɔ kan ni an Maliden ɲɔgɔnw ye, minnu hami tε jamana bɔrɔtɔli ye, n’u fεla ye diinε camanko ani Maliko ye. O dun tun tε jamana bɔrɔtɔbaaw, kojugubakεlaw an’u dεmεnbaaw fεla ye. Nin bεε nana lafiya sɔrɔli sennasiri.

Bεn ni lafiya sɔrɔli bεnkansεbεn bolonɔbilalen san 2015 mεkalo tile 15 an’a zuwεnkalo tile 20 Bamakɔ, a tun bε mɔgɔ caman ɲεna k’o na kε lafiya ani basigi dontɔ ye jamana kɔnɔ. Ka da kow cogoya kan, (CCSC/PURN) ye laɲinin kε, ko ka segin bεnkan in kan. Ka laban k’a ɲinin marayɔrɔ kuraw dantigεli baara min tun daminεna, k’o baaraw sennateliya ; nka fεn min ye ko sigida minnu fεkow ye kelen ye ani siyako, k’olu fara ɲɔgɔn kan, ko k’o jɔɔsi ka bɔ bεnkan in kɔnɔ, sabula k’o de ye fɔɲɔgɔnkɔ in juguyakun ye. A tun ye dajirali kε fana, ko ka lakananbaakulu kura sigi senkan, ka sɔrɔ ka marifatigikulu tɔ bεε ci ka bɔ yen.

Fuseyini Dunbiya fεla ani (CCSC/Purn) fεla, danfaraba t’olu cε. (CCSC/Purn) ka jate la, mɔgɔ caman y’a kɔlɔsi, ko balanyɔrɔ ka ca bεnkansεbεn kɔnɔ. O ye kariɲɔgɔnna caya Mali sɔrɔdasiw ni marifatigikuluw cε. O balanyɔrɔw ye, dannabaliya baara kεbaaw cε, gɔfεrεnaman bilali kow ɲεfε, diɲε tɔnba sεbε donbaliya a ɲεma ko banni na, ani bεnkan baara kεtaw yεrε waleyali musaka sɔrɔbaliya.

O de kosɔn, (Din) tun ye laɲinin kε, ko segin ka kε Alize bεnkansεbεn kan, ka kεɲε n’o dantigεcogo ye a sariyasen 65 kɔnɔ. Seginni a kan, o b’a kun bɔ, ka da fangabulonw, politikikow ani lafasa ni basigi kunkankow kan a kɔnɔ. A yera ko fεn caman turulen don a kun kan. Fuseyini Dunbiya ka fɔ la, seginni bεnkansεbεn kan, o de tun ka kan ka kε fɔlɔ, sanni yεlεma ka don sariyasunba la ; sabula ko (Din) ani (ANR) senfε, sinsin kεra seginkanni in kan kosεbε, ni hakili ɲuman ye ; min b’a to balanyɔrɔ minnu bε bεnkansεbεn kɔnɔ, k’olu wuli, a ka se ka waleya.

O de kosɔn sumaya min kεra bεnkansεbεn waleyali la, basigibaliya warakun dɔ kεra o ye, ni basigi sabatili waleya jɔnjɔn ma se ka sigi senkan. N’a fɔra mɔgɔ murutilen minnu y’u bolonɔ bila bεnkansεbεn na, k’olu haminanko bεε ta ba la Mali basigili la, se tεna kε sigidalamɔgɔw yεrε taw ma a tuma na ; kasɔrɔ wajibi ye ka karan sigidalamɔgɔw haminankow ma, lafiya kuntaala jan sɔrɔli la. Yεlεma ɲuman donni sigidalamɔgɔw ka ɲεnamaya kεcogo la, o de ye lakiika ye lafiya ani sigikafɔko la.

Fuseyini Dunbiya ka fɔ la, sigikafɔ gɔfεrεnaman ni jamana kɔrɔnyanfan mɔgɔ murutilenw cε, o ma taa ka dan kε halibi, ka da dannaya sɔrɔli ani ɲɔgɔn bonya kan, ni bεε ŋaniya kεra seginni ye bεnkansεbεn kan lafiya sɔrɔli ɲɔgɔn fε, ka bεε sendon a kɔrɔfɔw la.

Masa SIDIBE

Dɔkala Yusufu Jara