Zeyopolitiki gɛlɛya in
kɔnɔ, kɛlɛ kunnafoni dicogo ani fɛɛrɛkow yɛrɛya ɲininni na, kumaɲɔgɔnya,
minisiri sinsinna se sɔrɔlenw, disidakow ani siniɲɛsigikow kan, o ko
yɛlɛma-yɛlɛmata ninnu na. Kumaɲɔgɔnya in daminɛna ORTM soba kura jɔtɔ masurunna
na ni mɛtɛrɛ damadɔ ye, o min ye jamana ka numeriki ni kunnafoniko taamasiyɛn
ye. ORTM soba kura in jɔli baaraw nun donna san 2011 mɛkalo la ; nka a
baaraw tɛ ka taa ɲɛ kosɛbɛ. Minisiri ye jigisigi di ; a ko : «hali ni ko
kɛtaw t’a la ka ye kɔkan, baaraw bɛ sen na a ɲɛma kɔnɔnan na». Yɔrɔ in jɔli musaka
kiimɛna k’a bila sefawari miliyari 9,7 na. Ale de bɛna bila Bosola ORTM nɔ na n’a
baaraw banna ; ka da a kan o kɔrɔla kosɛbɛ, wa a dagayɔrɔ in man ɲi ;
sanjiba bɛ jɔ yen san o san k’a lasɔrɔli gɛlɛya.
Walasa ka se ka kɛlɛ kunnafoni dicogo jugu kunbɛn an ka jamana na ani AES
jamana tɔw la, minisiri y’a jira ko gɔfɛrɛnaman bɛ ka dabali kɛrɛnkɛrɛnnen dɔw
sigi senkan kunnafoni mabɛnnen dili la. A ka fɔ la, «an bɛ kologɛlɛya ni
muɲunni kunnafonidi kɔnɔ, nka an bɛ disida fana kɔnɔ ». O la, disida
kɛcogo ɲuman ye dan karili ye jugu la, kɛrɛnkɛrɛnnenya la waati kɔnɔ, waati min
na diɲɛ kunnafonidilaw t’a la ka ɲuman fɔ Mali kunkan. Olu n’u jɛɲɔgɔnw bɛ ka
Mali kɛ binkannikɛla ye, kasɔrɔ bin kɛlen don Mali de kan kɔnɔnan na ani
kɔkannan na.
Baara fanba : Faso labɔli kunnafonni na. Numeriki sɔrɔ minisiri y’a ka
nisɔndiya jira Mali marayɔrɔ bɛɛ labɔli la arajo ni teleso la bi. ORTM bɛ sɔrɔ
jamana fan bɛɛ fɛ. Fɛn min ye Mali kunnafoni ni lagamuni cakɛda (Amap) ye, o bɛ
ka tɛmɛn ni kunnafoni dili ye fasokan forobayalenw na k’a sababu kɛ o
kunnafonidisɛbɛnw Kibaru, Kabaaru ani Kibaare ye. Kan caman bɛ fɔ Mali kɔnɔ, o
b’a to fasoden caman ka se ka kunnafoniw lasɔrɔ hali yɔrɔ janbaw la.
YƐLƐMA B’A LA KA DON SARIYA DƆW LA- Fɛn min ye yɛlɛma kuraw ye kunnafoniko nasira la, Alihamudu Agi Iliyɛni ye
sariya kuraw kofɔ, bɛɛ sendonna minnu labɛnni na. Olu bɛ waleyali yamaruya
sɔrɔli sira kan. Yɛlɛma kuraw laɲinin ye minisiri ka fɔ la, ka se ka jaabi
ɲumanw sɔrɔ sisan hadamadenya an’a sɔrɔko gɛlɛyaw la, ka hakili ɲuman di
kunnafoniko baarakɛlaw ma ani k’a to baaraw ka se ka waleya cogoya ɲuman na. A
y’a jira ko ni mɔgɔ faamuyalenbaw tɛ yen, jaabi ɲuman fana sɔrɔ man di. Ko
min ye kamanagankoba ye kunnafoniko nasira la, n’o ye baara in kɛli
yamaruyasɛbɛn ye, Mali Kura Taasira 3 jɛmukan mɔgɔ welelen in da sera o ma. A
ye hakililajigin kɛ, ko kunnafonidi ye baara nafamaba ye. O de kosɔn a
yamaruyasɛbɛn tɛ se ka di mɔgɔ ma o cogo la ten. A dili sirilen bɛ sarati gɛlɛn
dɔw matarafali la a ɲininbaa bolo.
O sarati kelen in bɛna boli kunnafoniko cakɛdaw fana kan minnu mɛɛnna u ka
baara in kɔnɔ ten. Walasa ka hakili ɲuman di kunnfonidilaw ma, minisiri y’a
jira ko ale ka minisiriso in ni kunnafoni ni lagamuni jɛkulu (Gepac) bɛ
jɛkabaara la. A ko a ka ca ni yamaruyasɛbɛn 60 ye, minnu dira kɔsa in na, ka
laban ka bolobila kɛ, u si ni kunnafonidi cakɛda yamaruyabali kana baara kɛ.
Laɲinin ye ka dansagonwale dabila baara in kɔnɔ, ka dusu don baara kura ɲumanw
dili kama, kunnafoni ka se ka jamana nafa.
Fɛn min ye fiɲɛsira diliko ye arajosow ni telesow ma, kunnafoniko minisiri ye
kɛtaw faranfasiya. A ko : « o bɛnnen bɛ kunnafoni mabɛnni cakɛda (Hac) dɔrɔn de
la. O de ka baara ɲɛsinnen b’o ma. Jɛkulu don min bɛ baara kɛ a yɛrɛ kolo
la ». A ko dɔw dusu kasilen don a ko la, kasɔrɔ a dili tɛmɛnsira bɛ ka
waleya sariya kɔnɔ, sigikafɔw bɛ sen na min b’a to faamuko ɲuman ka sɔrɔ a la. Fɛn
min ye takisi sarata minnu kofɔra kɔsa in na arajow ni telesow kan, Alihamudu
Agi Iliyɛi y’a jira ko nɔgɔyasira dɔ sennaminɛna doni fɛgɛnyacogo la.
A ka fɔ la, «Mali kunnafonidilaw tɔgɔlaso y’an sɛgɛrɛ, k’a jira ko gɛlɛyaba bɛ
arajow ni telesow kan, ka faranfasiyali kɛ, ko sɔrɔ min tun bɛ kɛ lagamuni na,
o jiginna ni 70% ye k’a sababu kɛ koronawirisi-19, basigibaliya ani gɛlɛya
suguya wɛrɛw ye sɔrɔko la jamana kɔnɔ. Laɲinin kɛra ko ka makɔnɔni kɛ yanni san
saba ka dafa ; bɛn kɛra o kan u ni « HAC » ani nafoloko ni
wariko minisiri cɛ. A ko u jigi b’a kan yanni san saba cɛ kunnafoniko cakɛdaw
bɛ sɔn ka se ka takisijuruw sara.
MALI TAALI NUMERIKI YE, BƐƐ SEN BƐ MIN NA ANI BASIGILEN- Poroze Mali Numeriki, o
min ye yɛlɛmani ɛntɛrinɛtiko kan o jɔsen ye jamana kɔnɔ, o bɛ sira ɲuman kan. A
sinsinnen bɛ ko saba kan (fiburu ɔputiki, data sɛntɛri ani kɔlɔsilikɛkamera). A
b’a ɲinin ka dɔ fara jamana numeriki siraw fanga kan, ka jigisigi kɛ basigiko
la. Minisiri Alihamudu Agi Iliyɛni ka fɔ la, an bɛ don min na, fiburu ɔputiki km1.000
dara ; Bamakɔ dɔrɔn ta ye km200 y’o la. A ko u sago tɛ numeriki ka to
Bamakɔ dama ma, fo bɛɛ ka dɔ sɔrɔ a la ani damakɛɲɛni kɔnɔ. A ka fɔ la, fiburu
ye foroba cakɛdaw sɔgɔlan ye ɲɔgɔn na ani ka fasodenw masurunya o cakɛdaw la
jamana fan bɛɛ fɛ.
Baara wɛrɛ min bɛ sen na : Bolonɔ bilali ɛntɛrinɛti fɛ, o kunnafoni. O min
ye cogoya ye ka sɛbɛn nafamaw sɛmɛntiya marako, jagoko ani fangabulonkow la. Gɔfɛrɛnaman
hami ye k’o waleya in daminɛ kabini san wɛrɛ kalo wɔɔrɔ fɔlɔ kɔnɔ. Minisiri ko
an bɛ don min na n’o ye numerikitile ye, o ye wajibi ye. A ko «an tɛ se ka
ɛntɛrinɛtiko kuma fɔ mara kɛcogo la ni jɛn ma kɛ ni a bolonɔbilacogo ye. Jigisigi
don, a nɔ bɛ ye, wa ko ɲuman don». A ye hakililajigin kɛ fana, ko an jɛɲɔgɔn
caman bɛ diɲɛ kɔnɔ, i n’a fɔ bankimɔnjali, o bɛ ɛntɛrinɛti fɛ bolonɔbila
wajibiya mara kunkankow walima poroze dɔw la.
O n’a ta bɛɛ, faratiw bɛ o baara in na ɛntɛrinɛti fɛ. Minisiri ko «an bɛ
don na an sera yɔrɔ la, yɔrɔ min, ni diɲɛ kuurukaara kɔnɔ, kɛlɛ bɛ kɛ
lakananbaaw cɛ kɛnɛ min kan, numeriki dayɛlɛlen b’o kɛnɛ kelen in kan. O de
kosɔn faso ka kan ka dabali jɔnjɔn tigɛ sibɛriko la basigi kama. O kɛcogo
labɛnna, a sɛbɛn fana bɛ waleyali jɛn ɲininni sira kan. A b’a ɲinin ka
gɔfɛrɛnaman ka sigimajɔ kunnafoniw, wariko cakɛdaw, kɛnɛyasow, cakɛdaw ani
fasojama yɛrɛ lakanan.
Numeriki basigili sunba bɛna kɛ (SMTD) ka data sɛntɛri ye ; o min labɛnna
ka kɛɲɛ ni « Tier 3 » cogoya ye, ka jigisigi kɛ basigi ani muɲunni
cogoyaw la ; olu minnu fanga ka bon faso ka kunnafoniw bisimilali la. Kabini
a ka baara waleyali nun donna furancɛlafanga jamanakuntigi fɛ Sikaso san 2024
zuwɛnkalo la, fanga ka baara yɛlɛma kura kɛlen bɛ gɔfɛrɛnaman karankoba ye. Alihamudu
Agi Iliyɛni ka fɔ la, jaabi jɔnjɔn minnu sɔrɔla, o dɔ ye wariw saracogo ye
ɛntɛrinɛti sira fɛ, o sera ka dɔ fara wari sɔrɔta hakɛ kan ka tɛmɛn 46% kan.
MALI KA SATELITIKO CAKƐDA- Kunnafoni minisiri y’a jira ko fɛɛrɛko
poroze ŋaniya sirilen dɔw bɛ yen an ka jamana bolo : n’o ye sateliti cakɛda dɔ
sigili ye senkan Mali fɛ ani sateliti fila filili sanfɛ sɔɔnin, ni Irisijamana
ni AES jamanaw ka jɛkabaara ye. Minisiri ka fɔ la, «an ni AES jamana tɔw jɛlen
don o la ; wa a ka di jamana wɛrɛw ye ka don a ko la an fɛ, sabula
sateliti sɔngɔ ka ca jamana kelen ma kosɛbɛ. Yanni san damadɔ cɛ, Mali nɛna a
tɔgɔla sateliti sɔrɔ. Sateliti kelen bɛna ɲɛsin kunnafoniko ma, ka yɛlɛma ɲuman
don telefɔni ni arajo ani ɛntɛrinɛti lasɔrɔli la. Kelen dɔ bɛna ɲɛsin sɛgɛsɛgɛliw
ma ani dugukolow cogoyaw dɔnni. O nafa ka bon dancɛw kɔlɔsili la ani ka lamini
yɛlɛmacogow kɔlɔsi. Minisiri ko o sateliti in bɛna turu Mali kɔnɔ, ka kɛɲɛ ni
furancɛlafanga jamanatuntigi ka laɲinin ye.
Alihamudu Agi Iliyɛni ka fɔ la, walasa ka kɔn sangaɲɔgɔnmaw ma, a ko kalan
dɔ bɛna boloda Mali denmisɛnw kun. San o san a labɛnw san naani fɔlɔ kɔnɔ, Mali
kalanden ŋana tan matematiki ni fuziki la, olu bɛ ɲɛnatɔmɔ sannayɛlɛkalan
minisiriso fɛ, k’u bila ka taa kalanw kɛ Irisijamana na, satelitiko kalansobaw
la. A y’a jira ko «mɔgɔ tan fɔlɔ yɛrɛ sugandira o kama kaban», Laɲinin ye
Maliden jolenw ka se ka sɔrɔ a tuma na faso ka sateliti in labaarali kama, ani
a ladonni kama.
Dɔkala Yusufu JARA
Dɔkala Yusufu Jara
Furu ɲɔgɔn fatuli ye ko ye, min degun ka bon kosɛbɛ an sigida la furusira kɔnɔ cɛyanfan ani musoyanfan. Wa furu kura sɔrɔli a tigilamɔgɔ dɔ fɛ, o ka gɛlɛn n’a tɔ bɛɛ ye, ka da hakilila juguw kan.
Mali furancɛlafanga jamanakuntigi Zenerali darimɛ Asimi Goyita, tarata, sariya n°2025-029/ min tara zuluyekalo tile 08 san 2025 yɛlɛma donni na furancɛlafanga taabolo la, o waleyali yamaruya di, a ma dɔgɔkun kelen bɔ bulonba jɛnnen kɔ n’a ye..
Ala kana a kɛ, n’o tɛ ni jisonko kɛra, denbaya dɔw bɛ u sigiyɔrɔw bila. Dɔw yɛrɛ fana b’u sigi ka Ala makɔnɔ, ko a mana ɲɛ cogo min na.
Taamako cakɛdaw ka fɔ la, kasaara seereyasɛbɛn (PV) dilanni de bɛ waati jan ta. O de kosɔn k’u bɛ se ka dɔ da kalo kan tuma dɔw la fo ka se san ma, k’a sɔrɔ asurelen ma bila a hakɛ kɔnɔ.
Denmisɛnw bɛ ka kalan bila ka firi Kɔfilacɛ damanda kan Kangaba sɛrɛkili kɔnɔ kosɛbɛ sisan. Cɛmannin fara musomannin kan, u kɛlen bɛ ka Kɔfilacɛ damandaw fa tewu digɛn senni ani damanbɔgɔw koli kama sanu nɔfɛ. U bɛ firi dugukolo jalan kan i ko fɛn wɛrɛ, k’u jigi dalen to sa.
Kow gɛlɛyara Mali bolo. An tɛ se k’a fɔ fɔcogo wɛrɛ la n’o tɛ, Mali dɛsɛlen kɔ Santarafiriki la 0-0 kunun ntɛnɛn marisikalo tile 24 san 2025, kupudimɔni san 2026 ɲɛbila ntolantanw tile 6nan hukumu kɔnɔ.
