Esɔri : E de ye jɛkulu Azalayi ɲɛmɔgɔba ye. O ye lotoli lakodɔnnenba ye Afiriki kɔnɔ. I bɛ Tanze yan, i delilen don « Medays » lajɛba kɛnɛ nani na kosɛbɛ. I sen yera ɲɛfɔli barosigi dɔ la Marɔku kɛlen k’a jira ko a bɛ kɔgɔji Atilantiki lasɔrɔli nɔgɔya jamanaw ye, minnu tɛngulen tɛ kɔgɔji fan si la ; kɛrɛnkɛrɛnnenya la Sahelikungo lakananjɛkuluba AES jamanaw b’o la. Kɔrɔfɔ caman kɛra yiriwali ani donɲɔgɔnna kan. E hakilila ye jumɛn ye Marɔku ŋaniya in na ?
Mosadɛki Bali : N bɛ masakɛjamana Marɔku hakilila in foli kɛ ; n’o ye k’u ka baton dankan an’u ka siraw labila Sahelikungo jamana dakoronnenw ye. I b’a dɔn, ne dalen don a la, ko an ka kan ka Afiriki donɲɔgɔnna sennateliya. Tiɲɛ don bolofɛn falen kɛnɛ sigira Afiriki kɔnɔ n’o ye « Zlecaf » ye, hali ni ne ye baarabakɛla ye, n ye baaradaɲɛmɔgɔ ye, ne bolo a ko taacogo senna ka suman kojugu. Gɛlɛya caman bɛ Afiriki donɲɔgɔnna na, nka wajibi de don an ma.
Fo ka gun in don ɲɔgɔn na ; wa donɲɔgɔnna bɛna nɔgɔya ni siraw b’an bolo ; i n’a fɔ Marɔku bɛ ka min ɲɛsigi, n’o ye Atilantiki baton dankan ani siraw ye, ka bɔ dankan na ka se jamana dakoronnenw ma. O la, fosi tɛ ne bolo o hakilila in foli kɔ, sabula nin lajɛba in senfɛ, ɲɛfɔli barosigi caman kumana Afiriki donɲɔgɔnna kan, ani siraw. Dɔwɛrɛ tɛ ne bolo ni hakilila in foli tɛ ; wa n b’a jigi ko nin ɲɔgɔnna hakilila wɛrɛw bɛna dajira jamana wɛrɛw fɛ, ka da a kan ne dalen don a la, ko jamana si tɛ se k’a yɛrɛ yiriwa Afiriki jamana 54 in cɛla.
I n’a fɔ diɲɛ marayɔrɔ tɔw y’a jira cogo min na ni Nansarajɛkulu ye. O daminɛna ni jamana wɔɔrɔ ye, sisan u ye jamana 27 ye, u ye sebaaya sɔrɔ donɲɔgɔnnako la ; sabula u yɛrɛ dama cɛ jago ka surun 70% na. Ameriki kɛɲɛkayanfan jɛkulu bɛ wele tubabukan daɲɛ surun na « Alena » ; n’o ye bɛnkan ye bolofɛnw falenni kannabila kɔnɔ Ameriki kɛɲɛkayanfan fɛ. Ameriki woroduguyanfan jɛkulu ye « Mercocur » ye. O kɔrɔ ye Woroduguyanfan foroba sugu. Azi gun woroduguyanfan ka digi kɔrɔn kan, o jɛkulu ye « Asean » ye. N’o ye Azi gun woroduguyanfan jamanw ka tɔn ye. Nin si ma sɔrɔ dɔwɛrɛ fɛ donɲɔgɔnna kɔ, ani kɛrɛnkɛrɛnnenya la an ka siraw nafoloko la. K’an ka nafolosɔrɔsiraw yiriwa jamana ni jamana cɛ, min b’a to an bɛ se ka Afiriki gun in yiriwa. O de la ne bɛ hakilila in foli kɛ ; wa n jigi b’a kan ko an bɛna se sɔɔnin ka sɔrɔsira ninnu bɔtɔ y’u yɛrɛ la ani ka se ka yɛlɛma ɲuman don jagoko cogoya la an ni ɲɔgɔn cɛ.
Esɔri : E sinsinna kosɛbɛ siraw kan ; i n’a fɔ k’u kɛ Afiriki yiriwali sababu jɔnjɔn…
Mosadɛki Bali : Awɔ kosɛbɛ, ne dalen b’a la ko, an bɛ se ka politiki donɲɔgɔnna sebaaya sɔrɔ 100% na ; fɛn o fɛn ka di an ye. Jamana 54 ninnu dancɛw latɛmɛnni tɛ balan ye ka se wusuru sarali ma, ko bɛɛ b’a la ka latɛmɛn nɔgɔya la. Nka hali mɔgɔ min ye a ka feerefɛn labɛn Mali la k’a bɛ taa o feere an kɔrɔ Burukina Faso, ka a siraw cogoya ye, o ka gɛlɛn ka tɛmɛn Siniwa dɔ nani kan a bolofɛn feere Burukina Faso. A ka nɔgɔ Siniwa bolo ka tɛmɛn Maliden kan, ka taa a bolofɛn feere Burukina Faso, sira kolonw cogoya fɛ. A b’o cogo la Afiriki jamana bɛɛ bolo. O la, Afiriki donɲɔgɔnna politikiko, nafoloko la, n’an hami y’o ɲininni ye, o tɛna se ka kɛ tiɲɛ ye ni don ma na, don min ni sɔrɔw ma don ɲɔgɔn na ; sabula sɔrɔw de bɛ falen ɲɔgɔn cɛ.
Falenni bɛ k’an ni ɲɔgɔn cɛ cogo di ? Fo siraw ka ye an bolo, nɛgɛsiraw ka ye an bolo, baton dankanw ka ye an bolo, pankurunsiraw ka kalanso ɲɔgɔn na. N’o de ma kɛ, donɲɔgɔnna bɛna to sɛbɛnw kɔnɔ ani lajɛbaw la dɔrɔn, i n’a fɔ an filɛ yan cogo min na. Nka ko tiɲɛ ye min ye, a bɛ gɛlɛya Burukina Faso jamanaden walima Maliden ma, ka taa feere kɛ Marɔku walima Cadi, walima Tanzani ; o kɔrɔ tɛ ko sugu tɛ Tanzani dɛ, nka sira ɲuman de tɛ ka taa yen, nɛgɛsira tɛ ka taa Tanzani, wa baton dankan fana tɛ yen min ka surun an na ka dɔgɔya ni km2.000 ye…
Kasɔrɔ Siniwa bɛ a ka jagofɛn labɛn u ka jamana na, k’a don baton kɔnɔ fo Tanzani. O la Tanzanka bɛ Siniwa fɛn dun walima k’a labaara. O de kosɔn ne sinsinna siraw yiriwali kan kosɛbɛ nin lajɛba in senfɛ ; kɛrɛnkɛrɛnnenya la an ka sɔrɔsiraw farali ɲɔgɔn kan, an ka se k’an kun bɔ ji la. O siratigɛ la, ne b’a fɔ an ka yɛrɛya ɲininbaaw ye, olu minnu cɛla bɛnkantalaw politikiko nasira fɛ, olu miiri la ko, ko dɔw ka kan ka to jamanaw (gɔfɛrɛnamanw) ma. Min kɔni ka di ne ye, o ye ka balanw waga ka bɔ Afiriki dala. Ne bɛ Afiriki donnen fɛ ɲɔgɔn na.
An kana ɲinɛ ko a san kɛmɛ wɔɔrɔ ye nin ye Afiriki tun donnen bɛ ɲɔgɔn na, an tun ye gun kelen ye. An ye san kɛmɛ naani kɛ jɔnya kɔnɔ ani san kɛmɛ fila minɛ ka mara fanga kɔrɔ, walasa k’an fara ka bɔ ɲɔgɔn na. An bɛ don min na, Afiriki kɛlen bɛ jamana 54 ye. O la, ne miiri la ko nafoloko ɲɛtaa, an ka ɲɛtaa dɔrɔn, nin gun in tɛ se ka taa yɔrɔ si la ni marayɔrɔw, fankelenfɛ marayɔrɔw ani Afiriki mumɛ sɔrɔsiraw donɲɔgɔnna tɛ.
Afiriki kɔnɔ mɔgɔ miliyɔn 60 bɛ yen minnu tɛ kuran lasɔrɔ. Barazi kelen dɔrɔn de b’an bara ; n’o ye Inga barazi ye ; wa o bɛ se ka gɛlɛya in furakɛ. An ka jɛ ka Inga barazi kɛ Afiriki sɔrɔsira donɲɔgɔnna sun ye. N’a fɔra ko Afiriki sɔrɔsira, nafolo sɔrɔli bɛ se ka nɔgɔya o kama kosɛbɛ ka sagon n’a fɔli ye ko jamana kelen ka sɔrɔsira, k’o kelen k’a kun don a juru sarali kɔrɔ. Jamana si kelen tɛ yen, min bɛ se ka nafolo dalajɛ Inga barazi ɲɔgɔnna jɔli kama. Siraba min ka kan ka bɔ Tunizi fo Afirikidisidi, n’o ye ka bɔ Kapu dɔ la ka se dɔwɛrɛ ma, an ka jɛ k’o dilan. Nka a tɛna ɲɛ dolariwari miliyari kɛmɛ caman bɔli kɔ.
Jamana si kelen t’o sɔrɔ a yɛrɛ ye. Nka n’a fɔra ko Afiriki tɔgɔla siraba don, wa ko a jamana bɛɛ kun b’a dilanni juru sarali kɔrɔ, hali an bɛna se k’a dilan ni jɛɲɔgɔnya ye gɔfɛrɛnamanw ni kɛnyɛrɛyew cɛ, i n’a fɔ « peyaziko » bɛ kɛ cogo min na. O la, hali kɛnyɛrɛyew bɛ se ka dɔ di a musaka la. Peyazi minnu bɛna sigi siraba in kuntaala kan, olu bɛna se ka caman sara a juru talen na.
N'i ye siraba in ta, ka bɔ Tunizi ka don Libi, i bɔtɔ bɛ peyazi sara. N’i bɔra Libi, i bɔtɔ Nizɛri peyazi bɛ sara. Siraba yɛrɛ kelen b’a dilanni musaka sara nin cogo la. O la, ne baarabakɛla, ne nafolo yiriwala, ne ɲɛ bɛ sɔrɔsiraw donɲɔgɔnna nafa la n ka cakɛdaw kan. Ne tɛna se ka dɔwɛrɛ fɔ ni siraw tɛ ; wa tiɲɛ na k’a ɲinin bɛnkantalaw fɛ politikiko nasira la, an ka bɔ yɛrɛyako kɔnɔ dɔɔnin ; kɛrɛnkɛrɛnnenya la nafoloko nasira la, ka Afiriki dayɛlɛ baarabakɛlaw ye minnu bɛ se ka baara kɛ jamana ni jamana, walasa k’an ka jamanaw yiriwa.
Ni n seginna an ka jamana ma, Mali, baton dankan min ka surun Mali la, o ye Konakiri dankan ye, an n’o cɛ ye km900 ye. Dakaro dankan, an n’o cɛ ye km1.200 ye. Abijan dankan, an n’o cɛ ye km1.200 ye. Nka munna an tɛ Konakiri sira taama kosɛbɛ i n’a fɔ an bɛ Dakaro ni Abijan taama cogo min na ? Dɔwɛrɛ tɛ, sira ɲuman de t’a la. Don min na ni siraba taasira saba seginsira saba dilanna a la, walima nɛgɛsira ɲɛnama, ka dankan ɲɛnamaba fana labɛn Konakiri, o don de la Maliden 90% bɛ Lajinɛ sira ta. O ye misali fɔlɔ ye sira bɛ min lase jamana fila ma. N bɛ segin a kan tuguni, ko Mali gɔfɛrɛnaman, Lajinɛ gɔfɛrɛnaman, a ma se u ka taa u kan don juru la Afiriki yiriwali banki (BAD), banki mɔnjali ani silamɛ banki min ɲɛsinnen bɛ yiriwali (BID) ma, o waleyali kama.
A ɲuman ye Mali ni Lajinɛ ka bɛnkan k’u ni ɲɔgɔn cɛ ka bɛɛ ka kɛtaw dantigɛ ka awoka ɲɛnamaw k’u seere ye, minnu bɛ dɔ dɔn kosɛbɛ gɔfɛrɛnaman ni kɛnyɛrɛw cɛ jɛɲɔgɔnya la. I b’a ye n’o kɛra, i bɛ cakɛda tan ni kɔ fo tan ni duuru ni kɔ ye ka fara ɲɔgɔn kan ka Bamakɔ-Konakiri siraba dilan k’a labaara k’u ka juru talenw sara, tɔw bɛ laban k’o segin u ma. O bɛ se ka sara ka ban san 10, 15 walima 20 kuntaala kɔnɔ. Siraba in bɛ k’o la jamana fila jɛ ye. An ka siraw yiriwali fɛɛrɛ ka ca ba n’a si ye, nka, fo an ka bɛnkantalaw politikiko nasira la, fo olu ka sɔn k’u ka sɔrɔw fara ɲɔgɔn kan, ka fara ɲɔgɔn kan ; sabula se tɛ an ka jamana si kelen ye ka sira ninnu yiriwa.
Esɔri : Nin mana kɛ ko ɲuman ye cogo o cogo la, yanni a ka waleya, Azalayi jɛkulu bɛ ka tɛmɛn ni samanni ye a nɔfɛ. Mali walima Afiriki ka taamasiyɛn a ka fɛn dilannenw kan, o bɛ ka sɛbɛkɔrɔ lagamu « Medays » kɛnɛ kan fo Tanze yan. Azalayi ka gundo ye jumɛn ye ?
Mosadɛki Bali : A ka gundo ye dannaya ye, i kana salaya fiyewu, ka kɛ nɔrɔnkola ye. Ne miiri la ko n ka ci nin dugukolo in kɔkan, o ye ka faratilakow kɛ ni nafolo donni ye kow dafɛ. A san kelen ye nin ye, anw ye cakɛda dɔ dayɛlɛ Dakaro, n’o bɛ wele Azalayi lotoli Dakaro. An ye sefawari miliyari 30 don o dafɛ. An tilala Azalayi lotoli Wagadugu lakurayali an’a walangatali baaraw la. An ye sefawari miliyari 20 don o dafɛ.
An bɛ ka tɛmɛn ni an ka poroze tɔ ye Lajinɛ, Nizɛri, Kameruni, Mali la. An ka lotoli minnu bɛ yenyɔrɔw la, an bɛ k’olu lakuraya. Ne dalen don ko la, Wa n miiri la, ko Afiriki mako bɛ baarabakɛ la. N y’o fɔ ɲɛfɔli barosigi senfɛ, ne ka miiri la, Afiriki jamanaw ka gɛlɛya fɔlɔ, o ye baarada caman dayɛlɛbaliya ye ; kasɔrɔ an ka jama ka ca. An bɛ mɔgɔ miliyari 1,5 bɔ bi ; wa a ka ca a la, yanni san 25 cɛ, an bɛ sɔn ka se mɔgɔ miliyari 2,2 ma. O 70% bɛ kɛ denmisɛnw ye.
Nka baaradaw bɛ minni ? U man ca. O de kosɔn an bɛ kojugubakɛkuluw ye ka caya an senkɔrɔ, ka da a kan mɔgɔw tali ka fara u kan, o ka nɔgɔn ni fɛn bɛɛ ye. Denmisɛn baarantanw bɛ bolo kɔrɔ, minnu hami ye taali ye Erɔpu gun kan walima Ameriki ; kasɔrɔ o tungarenke tan o tan, kɔnɔntɔn bɛ se ka to cɛncɛn kan walima kɔgɔji Mediterane kɔnɔ, ka da a kan siniɲɛsigi t’u ye nafoloko la. denmisɛnw b’a la ka dɔgɔ-dɔgɔnin daji nin cogo la.
O de fana bɛ na ni politikiko ni fangabulonko gɛlɛyaw ye. O la, tiɲɛ yɛrɛ la, walasa ka se k’i ka ɲininkali jaabi, min ka di ne ye, o de ye dannaya ka to n na nafoloko, baarabakɛ ani baaradaw dayɛlɛli la denmisɛn miliyɔn tan caman kama, minnu si hakɛ sera baara ye Afiriki kɔnɔ. An bɛna se k’an ka jamanaw basigi o cogoya in de la, fo ka se nafoloko ni hadamadenya yiriwali ma. Ne bɛ deli k’a fɔ, ko an tɛ se ka foroba politiki kiiri tigɛ a ka jaabi kɔ nafolo sɔrɔliko la an’an danbew ; kɛrɛnkɛrɛnnenya la baarako la.
Esɔri : E ye nafoloko dɔnbaa ŋana ye. « Medays » lajɛba tako 16nan kɛnɛ kan yan, an b’a dɔn ko dipulomasi, politiki, olu tɛ se ka taa nafoloko kɔ ; wa n’i ko muɲun, yɛrɛmahɔrɔnya, damakɛɲɛni dununya kɔnɔ, e miiri ye jumɛn ye ?
Mosadɛki Bali : Awɔ, an yɛrɛ ye yɛrɛya ɲɛfɔ kaban. A kɔrɔ tɛ dɔwɛrɛ ye biri-n-yɛrɛ-kan kɔ. Yɛrɛya kɔrɔ ye jamana minnu y’u ka yɛrɛmahɔrɔnya sɔrɔ, hakɛ b’olu bolo k’u ka nafoloko politiki, an’u ka dipulomasi dantigɛ u yɛrɛ ma ; kasɔrɔ n’o kɛra, a ka kan ka labato u bolo. Sisan o jamana ninnu ka kan k’a dɔn bi, ko an bɛ diɲɛ donɲɔgɔnna kɔnɔ ani ko an ka yɛrɛmahɔrɔnyaw b’an bolo. An ka yɛrɛmahɔrɔnyaw an’an ka yɛrɛya b’an bolo, nka an sirilen don fana ɲɔgɔn na.
Hali jamana min ye setigiba ye diɲɛ kɔnɔ, n’o bɛ se ka diɲɛ nafolo sɔrɔta san kelen kɔnɔ, o tila saba sɔrɔ a yɛrɛ ye, i n’a fɔ Lamerikɛnjamana, a mako bɛ jamana tɔw la ; wa a bɛ jɛkulu kɔnɔ min bɛ wele « Alena ». I n’a fɔ ne y’a fɔ cogo min na, o ye jɛkulu ye Kanada, Lameikɛnjamana ani Mɛkisiki cɛ. O la, an sirilen don ɲɔgɔn na. An ka bɛnkanw ye yɛrɛmahɔrɔnya bɛnkanw ye, minnu ka kan ka labato ; nka, a kana kɛ kuru-n-yɛrɛ-kan ye, sabula i n’a fɔ n y’a jira cogo min na, walasa Mali ka se ka sira ɲumanw sɔrɔ, fo a ka kuma n’a sigiɲɔgɔnjamanaw ye, fo Mali ka se k’a ka siraw yiriwa n’a sigiɲɔgɔnw ye.
O la, n’an sera k’o kɛ, ka muɲun, ko an tɛ ko kun minɛ k’o bila abada, i n’a fɔ ne ye cakɛdatigi muɲunnen ye, gɛlɛyaw n’u ta bɛɛ, n bɛ ka tɛmɛn ni baarabaw kɛli ye an ka jamanaw kɔnɔ, Afiriki kɔnɔ, jamanaw fana ka kan ka muɲun, ka tɛmɛn ni yɛlɛma ɲuman donni ye u ka foroba politikiw cogoyaw la, ka tɛmɛn ni yɛlɛma ɲuman donni ye makow kɛcogo la. O kɔrɔ ye ka nafolo don makow dafɛ, walasa ka se ka faso nafolobatigiw saman, ani dunanw taw fana.
Sabula ni tile banna, gɔfɛrɛnamanw bɛ kiiri u seko la dilanni na, lamini sigili la senkan, min bɛ se ka na ni nafolo sɔrɔli ani baara dili u ka denmisɛnw ma. Gɔfɛrɛnamanw de ka kan ka kiiri o la. O la, yɛrɛya, ka da a kan ko jamana bɛɛ y’a yɛrɛmahɔrɔn ye, ko jamana kelenna b’a ka nafoloko politiki ni dipulomasi dantigɛ a yɛrɛ ye, o ka kan ka labato, ani fana jamana yɛrɛmahɔrɔnyalenw ni ɲɔgɔn cɛ siri ɲɔgɔnna.
Dɔkala Yusufu JARA
Alasani Suleyimani
Dɔkala Yusufu Jara
Taamako cakɛdaw ka fɔ la, kasaara seereyasɛbɛn (PV) dilanni de bɛ waati jan ta. O de kosɔn k’u bɛ se ka dɔ da kalo kan tuma dɔw la fo ka se san ma, k’a sɔrɔ asurelen ma bila a hakɛ kɔnɔ.
Denmisɛnw bɛ ka kalan bila ka firi Kɔfilacɛ damanda kan Kangaba sɛrɛkili kɔnɔ kosɛbɛ sisan. Cɛmannin fara musomannin kan, u kɛlen bɛ ka Kɔfilacɛ damandaw fa tewu digɛn senni ani damanbɔgɔw koli kama sanu nɔfɛ. U bɛ firi dugukolo jalan kan i ko fɛn wɛrɛ, k’u jigi dalen to sa.
Kow gɛlɛyara Mali bolo. An tɛ se k’a fɔ fɔcogo wɛrɛ la n’o tɛ, Mali dɛsɛlen kɔ Santarafiriki la 0-0 kunun ntɛnɛn marisikalo tile 24 san 2025, kupudimɔni san 2026 ɲɛbila ntolantanw tile 6nan hukumu kɔnɔ.
Taamasiyɛnnanw jɔra Bamakɔ ani jamana marayɔrɔ caman faabaw la k’a daminɛ san 1992 la, walasa ka hakililajigin kɛ Malidenw ka wulikajɔba la demokarasi nɔfɛ.
Lajɛ in ɲɛmɔgɔya tun bɛ minisiriɲɛmɔgɔ Zenerali de diwisɔn Abudulayi Mayiga bolo. A y’a gɛlɛya cakɛdaw ma, minnu bɛna degedenw sɔrɔ, u ka baaradege sarati fɔ ka gɛlɛya u ye.
Denmisɛnninw (cɛmanw ni musomanw) bɛ nin laadalako in kɛ ni sunkalo ye tile 10 sɔrɔ. Laada min don, hakilimaw ka fɔ la, a bɛ ɲɔgɔndɛmɛn ani ku-ɲɔgɔn-kan hakilila de kofɔ.
