San kura dugawudon : Furancεlafanga jamanakuntigi ye gɔfεrεnaman ka foroba yεrεdi foli kε

Gɔfεrεnaman bε ɲεsinni min na hadamadenya ani jamana sabatili waleyaw ma, ntεnεndon marisikalo tile 4 san 2024, a ye dugawudon kε furancεlafanga jamanakuntigi Kolonεli Asimi Goyita la jamanakuntigiso la Kuluba. Bulonba kuntigi Kolonεli Maliki Jawu, minisiriɲεmɔgɔ D^r Sogεli Kokala Mayiga ni minisiri tɔw, nin bεε tun bε kεnε kan. Kabini kɔrɔfɔw daminε na, minisiriɲεmɔgɔ ye hakililajigin kε, ko san tεmεnnen kɔnɔ, ko caman kεra, minnu gεlεyara an bεε ma. A ka fɔ la, dɔw bilala ka gεrεntεw sigi an kan, janfaw sirila, lagosiliw tara k’an sεgεrε, ka fara gεlεya suguya wεrεw kan, minnu dara Malidenw kan.

Nka an ka cεsiri ani fasojama ka muɲun ni sabali, i n’a fɔ o kɔlɔsira cogo min na zanwuyekalo tile 14 san 2022, Mali sera k’a yεrε bɔ, hali ni dɔw tun ma da ko la. K’an jigi to a kan ko don nataw la, Maliden kura ni Mali kura bε ka bange ka mɔ an bεε ye. Don nataw la, a bεna taabolobaw yankan sanfε, minnu bε jamana bilasira. O de bε jamana 4nan sariyasunba sariyasen 34nan kɔnɔ, n’o ye jamana ka yεrεmahɔrɔnya bonyani, jamana ka jεɲɔgɔn kεrεnkεrεnnen sugandilenw bonyani, ani fasojama nafaw tali ba la bεnkan tataw kɔnɔ.

 Minisiriɲεmɔgɔ y’a da don gɔfεrεnaman ka jaabi ɲuman sɔrɔlenw na san 2023 kɔnɔ ; kεrεnkεrεnnenya la, basigi, yεlεma kuraw, ɲangibaliya dabilali, hadamadenw ka hakεw labatoli, ani kiiri kεcogo faso nafolo burujalaw ka ko la, fangako (dipulomasi) ka fara ko suguya wεrεw kan. Fεn min ye basigiko ye, jamana lakananbaaw sera ka jamana dugukolo fan bεε bɔɔsi jamana faralaw n’u dεmεnbaa kojugubakεlaw la. O misali dɔ ye Kidali ye ; o bɔɔsira u la nowanburukalo tile 14 san 2023.

Yεlεma ɲuman donni basigi cogoya la jamana fan bεε fε, o sera k’a to gɔfεrεnaman ka fanga ani hadamadenya sabatili bajuw walangata ka taa fan caman fε, fo ka se yεlεma ɲuman donni ma sigidalamɔgɔw ka hakilisigi la, ka segin k’u ka sεnε ni jirituru ani jago baaraw daminε.

Minisiriɲεmɔgɔ y’a jira ko san 2023 kɔnɔ, tεmεn kεra ni yεlεma kuraw ye. Ninnu b’o yεlεma kuraw la : sɔnni jamana sariyasunba kura la, minisirilajε sɔnni yuruguyurugu kεlεli fεεrε tigεlen ma, sɔnni kalanko baarabolodalen la an danbew kɔnɔ san 2023 desanburukalo tile 6, min b’a to fasodenɲumanya kalan, hakilidayεlε ani fasokanu ɲεtaa ka sabati. Olu minnu sinsinnen bε an danbew labatoli ani forobakow tɔpɔtɔko ɲuman kan. Ka fara ɲεɲininniw kan marakow ni fangabulonkow mabεnnicogo kan, min b’a to yεlεma ɲuman bε se ka don foroba baaraw kεcogo la. Sɔnni dugujukɔrɔfεnko ni sigida kɔnɔko sariya ma.

A y’a jira fana, ko an ka dipulomasi ye baara caman kε jεɲɔgɔn bεε fε, a kεra jamana fila cε jεɲɔgɔnya ye walima jamana caman cε jεɲɔgɔnya ye, wulikajɔw ni damakasiliw ani lafaamuyaliw kεra Mali hadamadenya n’a politiko gεlεyaw kan, ka dabaliw tigε jamana nafoloko senkɔrɔmadonni na.

Minisiriɲεmɔgɔ ko an bε waati min na, tiɲε don kuranko gεlεya bε Mali kan, min ɲɔgɔnna tun ma deli k’an sɔrɔ, k’a sababu kε mara ni politiko kεcogo jugu ye, a ka ca ni san tan ye. Kuran dili ni motεriw ye, o musaka ka ca ; nka kuran 53% bε ka di o sira fε. A ka fɔ la, mara kεcogo ɲuman kuranko nasira la, o b’a to lafiya ka se ka don a la Malidenw ka hεrε kama, an’an ka yεrεmahɔrɔnya kama kuranko la. A k’a bε Malidenw fo u ka sabali ni faamuyako ɲuman na kuranko gεlεya in kɔnɔ.

Nin kuranko gεlεya n’a ta bεε, san 2023 kɔnɔ kurandiyɔrɔ dɔ sera ka sigi senkan Sirakɔrɔ-Megetanna, min bε lataama ni « fuyɔli » girinman ye. O fanga ye MW 100 ye, ka fara Guyina barazi kan. O barasi in fanga ye MW 140 ye. Bugunin dugu fana sɔgɔra EDM-SA kuran na.  A ye jigisigi kuma fɔ ; ko baara kura caman bε sen na, minnu waleyali bεna se k’a to Mali mako bε kuran hakε min na san kɔnɔ, 10% ka se ka ɲεnabɔ o la. Yiriwali poroze suguya caman bolodalen don san 2024 kɔnɔ kuran sɔrɔli la tile fε ani baraziw fε k’a sabau kε Mali ni Irisila ani Siniwajamana ka jεɲɔgɔnya ye. Kurantasira minnu bε kuran sirajuru fila ta ɲɔgɔn fε n’o ye kv 225 ye, sɔnnin o bεna daminε ; n’o ye Manantali II ani ka Sikaso-Bugunin-Sanankɔrɔba-Bamakɔ sɔgɔ ka bila ɲɔgɔn na kuranko la, fo ka kuran lase yɔrɔ caman wεrεw la.

D^r Sogεli Kokala Mayiga ye layidu ta, ko gɔfεrεnaman bεna to wuikajɔ la jamanakuntigi nɔfε, ka tεmεn ni baara bolodalenw waleyali ye san 2024 in kɔnɔ. Fεn min ye kalata nataw ye, n’olu waleyali dabaliw tigεra ka ban, u bε kε ; i n’a fɔ karandatε nasiyonali biyometiriki sɔrɔli, kalatasεbεnw lakurayali, min b’a to kalataw bε se ka kε jεlenya la.  O siratigε la, an b’a ɲinin jama k’a kuntilenna kε kelen ye, an kana ɲɔgɔn fεrεfεrε ka da politiko, siyako, baarako, ani seko ni dɔnko kan. O b’a to an ka se ka san 2024 laɲininw sabati, seginkɔ kana kε yεlεmaniko la ani jamana jɔli kurako la, ka Mali kura sigi senkan.

Jaabili la, furancεlafanga jamanakuntigi Kolonεli sinsinna sisan jamana ɲεmɔgɔw ka babugubaara kan, ka miiri an bεε dakan na ; kasɔrɔ an jεɲɔgɔn dɔw tun hakili la ko an b’an dakan bolo, ko yεlεma ɲuman fosi tε se ka don o la bilen. U sago tun don an ka to bolokɔnɔmɔgɔya la u ka nafa kama. K’a sɔrɔ an bεnbaw taabolo ye bεrεmakεɲε, tilennenya ani foroba hεrε kanuni ye ni jama ye, jamanakuntigi Asimi Goyita ka fɔ la.

Jamanakuntigi ko a wasara ni jaabi ɲuman sɔrɔlenw ye gɔfεrεnaman fε nin waati gεlεn in na. A ko nin kεnε ye gɔfεrεnaman foli ye a ka foroba yεrεdi la an’u ka ɲɔgɔndεmεn na ka laɲininw sabati. A ye minisiri kelenna fo a ka cεsiri la dɔ bɔliko la nbεndiyaba la fanga kɔnɔ, ka da a kan Malidenw y’o laɲinin kε sigikafɔba senfε jamana jɔli kura kama.

Furancεlafanga taasira kɔnɔ ka kεɲε ni Mali fasojama hamina ye, gɔfεrεnaman ka baarabolodalen sinsinbɔlɔ naani b’o kɔnɔ ; n’o ye yεlεma ɲuman donni basigiko la jamana fan bεε fε, yεlεma donni politikikow ni fangabulonw cogoya la, sɔnni hadamadenya basigili bεnkan ma, ani kalataw kεli, min b’a to segin ka se ka kε sariya ma nɔgɔya la. Jamanakuntigi Goyita ka fɔ la, minisiriɲεmɔgɔ ye gɔfεrεnaman ka baara kεlen minnu dantigε, o b’a jira ko furancεlafanga hami ye Malidenw haminanko gεlεnw ɲεnabɔli ye ka kεɲε n’u ka yεrεdi ye.

Kolonεli Goyita y’a jira ko fεn min ye kɔlɔsiminεfεn ye Maliko la, o ye a ye dusu ta ka ŋaniya minnu ta, o de bε ka tanga da a kan diɲε kɔnɔ. K’a sababu kε a ka dipulomasi ye ka Malidenw kumakan yεlεn sanfε diɲε kɔnɔ. O de kosɔn Burukina faso, Mali ani Nizεri y’u bolonɔ bila sahelikungo jamanaw bεnkan AES la sεtanburukalo tile 16 san 2023 u ka foroba basigi sabatili ani yiriwali kama.

Jamanakuntigi ka fɔ la, mankutu duman bε fanga kan basigi sabatili nasira la jamana fan bεε fε, ni fasojama ka senkɔrɔmadonni ye. O b’an jigi sigi don nataw la. O sebaaya sɔrɔlenw b’an ka lakananbaaw kunnawolo. An b’u fo u ka yεrεdi la. Lakananbaa minnu ni tora faso kunmabɔli kεlεw la, a ye taasibila ɲεsin olu ma.

Jamanakuntigi Goyita hakili ma tεmεn fɔɲɔgɔnkɔw dalasali kuntaala jan kan an ka jamana kɔnɔ. O siratigε la, fεεrε minnu b’an yεrεw bolo kɔrɔ sinsin kεra olu kan ; n’o ye sigikafɔ ye Malidenw yεrε dama cε bεn ni fɔkabεn sɔrɔli la. Jigisigiw fana kεra yεlεma kuraw kunkan politikiko la, ka demokarasi sinsinnen sigi senkan, min ɲεsinnen bε fasojama wasali ma.

Kolonεli Goyita y’a ka nisɔndiya jira Arawεki sεbεnbaju sɔrɔli la, min b’a to kalatasεbεnw bε se ka lakuraya, ka karadantε nasiyonali biyometiriki dilan ; o min bεna kε kalatasεbεn ye. Mali arawεki sεbεnbaju tun jasolen bε jεɲɔgɔnjamana dɔ cakεda dɔ fε, k’an sirilen to o la kεlεkεlε. A ye foli kε gɔfεrεnaman ye a sɔnni na hadamadenya basigili bεnkan ma. A ye foli di lafasalitɔnw fana ma u ka hakilimaya la sigikafɔw la faso kanu kɔnɔ.
Dɔ farala dabali tigεlenw kan mara kεcogo jugu kεlεli la ; kεrεnkεrεnnenya la, yuruguyurugu kεlεli ani faso nafolo burujali dabilali la. Olu ye jamana ɲεmɔgɔw ka laɲinin ye ka jogoɲumanya sinsin forobafεn marali la. Baara kεta minnu bε sen na, olu bε seereya bɔ.

Ka fara o baara kεtaw kan, ka kεɲε ni gɔfεrεnaman ka baarabolodalen ye nafoloko ni hadamadenya la, ɲεtaakow dabaliw tigεra dɔ bɔli kama Malidenw ka degun na. Jamanakuntigi ka fɔ la, an b’an seko kε hadamadenw jogo ɲεni siratigε la. Jɔyɔrɔba b’o waleya in na jamana bɔli la a yεrε la. O b’an hakili tokun bɔ an ka tungarankew la, kalanko ani denmisεnya la. A b’a ɲinin denmisεnw fε, u ka Mali kura yeelen sankɔrɔta ka se yɔrɔ jan na.

Umaru JAKITE

Dɔkala Yusufu JARA