Sεnε kolatigεkulu ka lajεba 14nan : Bεnkanbaw ni kandilibaw

Sεnε yiriwali ye jamana ka yεrεmahɔrɔnya kɔnɔko dɔ ye. nka, o tε se ka sabati ni kologεlεya ni nɔrɔnkola tε. Furancεlafanga jamanakuntigi Kolonεli Asimi Goyita ka kɔrɔfɔ tun b’o jira sεnε kolatigεkulu (CSA) ka lajεba 14nan kuncεli kεnε kan ; o min ɲεmɔgɔya tun b’a bolo. Minisiriɲεmɔgɔ D^r Sogεli Kokala Mayiga, ani gɔfεrεnaman minisiriw ni CSA mɔgɔ bεε tun bε yen.

Jiraliw kεra san 2023 sεnε kanpaɲi jaabi ani san 2024 fo ka se san 2025-2026 baarabolodalenw ma. San 2023 kɔnɔ, jigi tun dalen bε suman tɔni miliyɔn 10,9 sɔrɔli kan ; miliyɔn 9,9 de sera ka sɔrɔ o la ; o ye 91,41% waleyalen ye. Jigi tun dalen bε kɔɔri tɔni 750.000 sɔrɔli kan ; tɔni 582.558,7 de sera ka sɔrɔ ; o ye 77,7% waleyalen y’o la. Sanji ani basigibaliya kɔlɔlɔ yεlεnna sεnεkεla minnu na, o tiɲεniw nɔnabilawari cayara ni miliyari 9 ye.

San 2024 sεnε kanpaɲi in kama, jigi dalen bε foro taari 6.315.656 ni kɔ sεnεni kan, ka suman tɔni miliyɔn 11.095.840 ɲinin o la. Jigi dalen bε kɔɔrikoloma tɔni 765.000 sɔrɔli kan foro taari 757.000 kan. Walasa ka se ka sεnε sɔrɔ jiidi, dabali jɔnjɔn dɔw kofɔra sεnε kolatigεkulu ɲεmɔgɔ fε. O dɔ ye tεmεn kεli ye ni sεnε kεfεnw dili ye sεnεkεlaw ma. O siratigε la, angεrε (ire) kg50 bɔrε ye sefawari dɔrɔmε ba fila ani kεmε seegin (d2 800) ye, farafinnɔgɔ kg50 bɔrε ye d600 ye, nɔgɔ fin n’o ye angεrε DAP ye, o kg50 bɔrε ye dɔrɔmε ba saba ani kεmε duuru (d3 500) ye. Kɔɔri koloma kg1 bε minε sεnεkεlaw bolo d60 la.

Walasa ka basigi don baganmara la ani ka dɔ fara sεnε, baganmara, mɔnni ani jεgεmara nafaw kan, Kolonεli Asimi Goyita b’a ɲinin gɔfεrεnaman, kεnyεrεyew ani mɔgɔ wεrεw fε, u ka hakilijakabɔ kε kosεbε a ko kan, min b’a to an bε se k’an ka sɔrɔfεnw bayεlε, u ka nafa sɔrɔ jamana kɔnɔ sannifeere siratigε la, ani k’u kε baara sɔrɔli sababu ye denmisεnw bolo. O siratigε la, a y’a jira ko gεfεrεnaman ka dεmεn bε o hakililaw ma.

Fεn min ye san kandiliw sεmεntiyali ye, sεnε minisiri Lasinε danbεlε  ye san 2024 ani san 2025-2026 baarabolodalen kɔnɔkow dantigε. O hukumu kɔnɔ, a ko jigi dalen bε suman tɔni miliyɔn 11.757.528 sɔrɔli kan, ani tɔni miliyɔn 12.489.676 wεrε sɔrɔli dɔɔnin-dɔɔnin san fila nata kɔnɔ o kɔfε. Fεn min ye kɔɔriko fanfεla ye, jigi dalen bε tɔni 910.000 sɔrɔli kan san 2025 ani san 2026.

Fεn min ye baganmara nasira ye, jigi dalen bε sogo tɔni 172.408 sɔrɔli kan san 2024 in kɔnɔ, tɔni 190.245 san 2025 kɔnɔ ani tɔni 210.899 san 2026 kɔnɔ. Jigi dalen bε nɔnɔ tɔni 13.865 sɔrɔli kan san 2024, tɔni 15.819 san 2025 ani tɔni 18.063 san 2026. Jigi bε fan sɔrɔta hakε ka yεlεn ka se miliyɔn 623 ma san 2024 in kɔnɔ, ani ka se miliyɔn 685 ma san 2025 ani tɔni miliyɔn 753 san 2026. Jigi bε ka fandala hakε yεlεn ka se 4.044.600 san 2024 ani 4.449.060 san 2025 ani 4.893.966 san 2026. An ka jamana hami ye ka sεsogo tɔni 9.353.253 sɔrɔ san 2024 in kɔnɔ, ka tɔni 10.288.578 sɔrɔ san 2025 ani tɔni 11.317.436 san 2026.

Fεn min ye baganw kɔnɔmayali ye dɔgɔtɔrɔya nasira la, jigi dalen bε misimuso 18.000 kɔnɔmayali kan, minnu si hakε bε san 3 la san 2024 in kɔnɔ. O waleya in ɲεsinnen bε ba 250 ma. Baganlatɔlɔ nasira la, jigi bε misi 112.922 kan san 2024 in kɔnɔ, ani 123.850 san 2025 ani 136.638 san 2026. Jigi bε saga 232.634 latɔlɔli kan san 2024, 255.899 san 2025 ani 281.190 san 2026. Ba latɔlɔta la, jigi bε 37.857 kan san 2024, 41.642 san 2025 ani 45.806 san 2026. San 224 bagandumuni hakε bε se tɔni 29.460 ma.

ANGƐRƐ TƆNI 370.790- Jεgεko nasira la, jigi dalen bε jεgε tɔni 124.699 sɔrɔli kan san 2024, tɔni 128.880 san 2025 ani tɔni 133.247 san 2026. Mako bε jɔ jεgεden 133.247 la san 2024 kɔnɔ, miliyɔn 10,5 san 2025, ani miliyɔn 11,5 san 2026. Jεgεdumuni hakε ɲininta bε se tɔni 9.577 ma san 2024, tɔni 10.535 san 2025 ani tɔni 11.588 san 2026. Jεgεlamarakεsu kεmε ni kɔ bε sigi san 2024 in kɔnɔ, ka 150 digi san 2025 ani 200 san 2026. Tiɲεnifεnw kεlεli nasira la, foro taari 130.475 bε furakε san 2024 in kɔnɔ, 140.913 san 2025 ani 152.186 san 2026.

Walasa ka se ka san duman kε sεnεko nasira la, fo a cogoyaw ka sɔrɔ i bolo kɔrɔ ; o dɔ ye angεrεw (nɔgɔw) ni sumansiw ye. Sumansεnεko la, mako bε se nɔgɔ tɔni 522.301 ma ; gɔfεrεnaman ka dita y’o la tɔni 140.680 ye ani sumani tɔni 200 ; gɔfεrεnaman ka dita y’o la tɔni 67 ye kabasεnε kama. Kɔɔrisεnεko la, mako bε se angεrε tɔni 370.790 ma, gɔfεrεnaman b’a jɔ ni min dili ye dunkafa sabatili hukumu kɔnɔ ani ka si kolokololen tɔni 500 dilan. Baganw ka kεnεyako nasira la, bagan miliyɔn 76,8 bε pikiri san 2024 in kɔnɔ, ka miliyɔn 80,6 pikiri san 2025 ani ka miiyɔn 83,4 pikiri san 2026. Pikiribara miliyɔn 79 bε dilan san 2024, ka miliyɔn 84,4 dilan san 2025 ani ka miliyɔn 85,6 dilan san 2026. Dɔ bε fara baganbanaw kɔlɔsili fanga kan.

Walasa ka se ka dunkafa sabatili ɲεsigi, jigi b’a kan ka suman tɔni 23.620 bila kεrεfε. Ka balo tɔni 22.870 di dεsεbatɔ 1.372.224 ɲɔgɔnna ma. Gɔfεrεnaman bε dusu don sεnεjεkuluw kɔnɔ, u ka waatilasuguw jɔli sigi senkan bolofεnjiraw n’u feereliw kama sɔrɔfεn bεε la. Mako bε jɔ baarakεla suguyaw bilasirabaa caman na a kow la. San saba in kɔnɔ, mako bε jɔ u hakε min na, o bε se mɔgɔ 8.102 ma. O musaka bε se miliyari 182 ma san 2024 in kɔnɔ, miliyari 170 san 2025 et miliyari 181 san 2026.

Furancεlafanga jamanakuntigi ka kandili dɔ ye kɔɔrikolo sɔrɔta 10% labilali ye baganmaralaw ma turutoko kama. O waleya in bεnna Mali sεnεkεso (Apcam) kuntigi ma kosεbε. A kuntigi dankan 2nan Abudulayi Kamara, ye o hakilila in senkɔrɔmadon ; sabula k’a sera k’a to turuto ka sɔrɔ ka wasa kε sɔngɔ duman na ɲinan, jamana fan bεε fε.

Abudulayi Kamara labanna ka jamanakuntigi fo, k’a tanu a ka cεsiri la ka ɲεsin sεnεkεlaw ma ; ka da a kan, a ka wulikajɔw sera k’a to dugukolo minnu tun minεna u la Samankɔ, olu ka lasegin u ma kokura. Nimɔrɔ sigili yɔrɔw (sεnεkεdugukolow) la, o fana ye foliko ye.

Baarajugukε- Halibi fεn min ye dɔ farali ye fangaw kan sεnεko nasira la, Apcam ka hakilijakabɔ sεnε taabolo kura kan, a ye dajirali kε, ni gɔfεrεnaman bε se k’a ka suman santa hakε 50% san jamana kɔnɔ. O bε sɔn k’a to suman sannifeere ka yiriwa ani sεnεkεlaw ka wari sɔrɔ jamana kɔnɔ, ka suman ladonni nɔgɔya. Walasa ka se ka yεrεmahɔrɔnya sɔrɔ dunkafa nasira la, Apcam b’a ɲinin CSA ka hakililaw ta, alikaama ni timinkalasεnε ɲεtaacogo kan.

O b’a to Malidenw ka se ka buuru ɲuman sɔrɔ u yεrε kɔrɔ. O la, buuru sɔngɔ bε se ka nɔgɔya jamana kɔnɔ, wari ka sɔrɔ a la a kεbaaw fana fε. Fεn min ye timinkalako fanfεla ye, Apacam hami ye ka timinkalasεnε don sεnεkεyɔrɔ wεrεw la, sukaro sɔrɔta hakε ka caya ka taa a fε. A b’a to fana, sεnεkεlaw ka warisɔrɔsira ka caya, alikɔli yεrε ka se ka labɔli kε.

Sukarodilan izinin fitininw jɔli bε se ka kε sababu ye ka kuran di wula kɔnɔ k’a sababu kε timinkalasεnε ye ; a b’a to fana, denmisεnw ka baaraw sɔrɔ.

A ka ɲi ka ladɔnniyali kε, ko an ka jamana, kabini san 2022 zanwuyekalo tile 14, a y’a ka yεrεmahɔrɔnya yεrε-yεrε sɔrɔ. O kεra jamanadenw ka cεsiri kosɔn Kolonεli Asimi Goyita ka fɔ la. A tɔ ye sa, an k’an ɲεsin yεrεmahɔrɔnya sɔrɔli ma dunkafa siratigε la.

Jamanakuntigi ye hakililajigin kε, ko Sahelikungo jamanaw ka tɔnba AES sigili senkan ani a jamanaw bɔli Afiriki tilebinyanfan nafoloko tɔnba (Cedeao) la, o ye ko dɔ ye an ka tariku kɔnɔ, k’an jɔ an yεrε kolo la. Nka walasa ka se k’o tiimε, an ka Ala deli ani k’an jigi da dugukolo nafabɔ baaraw kan sɔrɔ yiriwali la. Kolonεli Asimi Goyita b’a ɲinin baganmara ni mɔnni minisiriso fε, a ka dɔ fara kɔlɔsili fanga kan dεmεndonjεkulu dunanw (ONG) kan ; ka da a kan a dɔw ni kɔkanjamanaw bε jε la, ka jamana ka sɔrɔ don nkalama na ni Mali baganw dogo ka feere ye kɔkan.

Sεki Mukutari TARAWELE

Dɔkala Yusufu JARA